Hoe gaan leraren op de basisschool om met een onderwerp als homoseksualiteit, biseksualiteit, trans- of interseksualiteit? Elles van Noorel en Sascha Rasch, studenten aan de Academische Pabo van Saxion, schreven zelf een artikel voor onderwijsvakblad JSW met inzichten en tips voor leraren. Hoe kunnen zij het onderwerp LHBTI+ een volwaardige plek geven? Niet alleen in de klas, maar in de volledige breedte van de basisschool.
Het gebeurt niet vaak dat tweedejaars studenten al een artikel mogen schrijven voor een vaktijdschrift. Hun literatuurstudie naar LHBTI+ en transgenders in het basisonderwijs pakte voor Elles en Sascha zo goed uit dat ze door hun docent Ingrid Zijlstra van de Academie Pedagogiek en Onderwijs, werden uitgenodigd met een artikel voor het onderwijsvakblad JSW aan de slag te gaan. Elles: “Ingrid wilde graag dat we onze kennis over dit belangrijke onderwerp met het werkveld gingen delen.”
Vier keer zo vaak gepest op de basisschool
Sascha en Elles werden beiden al eerder getriggerd door LHBTI+ in het onderwijs. Zo merkte Sascha tijdens haar stages in het basisonderwijs dat veel leraren niet actief iets met bewustwording rond LHBTI+ deden. “Ik maakte mee dat kinderen het woord ‘homo’ als scheldwoord gebruikten en dat hun leraar daar niet per se op ingreep. Het zette me aan het denken wat zoiets kan doen met een kind dat zich daardoor onveilig voelt op school. Ik dacht: kunnen leraren niet wat meer ondersteuning gebruiken om juist zelf een positieve bijdrage aan die veiligheid voor kinderen te leveren? Uit de literatuur blijkt namelijk LHBTI+ leerlingen op de basisschool vier keer zo vaak gepest worden.”
Gevoelens rond gender
Elles zag al op het voorgezet onderwijs hoe haar goede vriend worstelde met zijn transseksualiteit. “Klasgenoten reageerden goed toen hij besloot open te zijn over zichzelf. Het waren juist een paar leraren die er minder goed mee om wisten te gaan. Zij vonden het lastiger,” vertelt Elles. “Van mijn vriend begreep ik dat hij op de basisschool al gevoelens rond zijn gender had, maar ze nog niet goed kon benoemen. Dat maakte mij duidelijk hoe vroeg kinderen met hun identiteit bezig kunnen zijn. Zo kan een jongen al op zijn vierde jaar voelen dat hij eigenlijk een meisje is.”
Ik dacht: kunnen leraren niet wat meer ondersteuning gebruiken om juist zelf een positieve bijdrage aan die veiligheid voor kinderen te leveren?
Achtergronden en tips voor basisschoolleraren
Onder begeleiding van docent Ingrid Zijlstra legden Sascha en Elles hun literatuurstudies over het onderwerp naast elkaar. De pabo-studenten gingen op zoek naar een goede opzet voor hun artikel, om basisschoolleraren achtergronden en tips te bieden over het omgaan met LHBTI+ kwesties in hun klas en onderwijs. Elles: “Het waren leuke online werksessies. We moesten natuurlijk veel dubbele informatie uit onze twee literatuurstudies schrappen. En het was leerzaam om heel concreet voor de doelgroep van basisschoolleraren te schrijven.”
Stereotypering voorkomen
Volgens Elles en Sascha is er op basisscholen veel mogelijk, zowel impliciet als expliciet. Zo kunnen leraren in de onderbouw de traditionele bouw- en poppenhoek integreren tot één genderneutrale speelhoek voor alle leerlingen, zoals bijvoorbeeld een supermarkt, tuincentrum of camping. Meisjes en jongens spelen samen in die hoek. Ook moeten leraren stereotype gebruik van roze en blauwe kleuren in de groep voorkomen.
Prentenboek Koning & Koning
“Bij het voorlezen van een spannend verhaal over een ridder kun je daar als leraar ook eens een vrouw van maken,” zegt Sascha. “Het leert kinderen al op jonge leeftijd dat je als vrouw ook stoere dingen kunt doen. Daarnaast is het waardevol dat kinderen uit verhalen begrijpen dat een gezin prima uit twee vaders of moeders kan bestaan. In het prentenboek Koning & Koning bijvoorbeeld wil de prins trouwen en wordt hij verliefd op een man.”
Jongens- en meisjesteam
Tijdens hun literatuuronderzoek, maar ook uit de praktijk leerden Sascha en Elles dat bij veel leraren op de basisschool het idee bestaat dat kinderen op jonge leeftijd nog niet bezig zijn met gender of homoseksuele gevoelens. “Toch leggen ze zélf wel de nadruk op heteroseksuele stereotypering en zijn ze vaak niet actief bezig met het doorbreken van patronen,” zegt Elles. “Denk aan een gespeelde trouwerij van een jongen met een meisje. Of aan een spelletje waarbij ze de groep verdelen in een jongens- en meisjesteam.” Volgens de student zijn dat de dingen waarbij kinderen zich vanuit hun gender onzeker of onveilig bij kunnen voelen. Daarnaast voeden dit soort spelletjes de bestaande opvattingen over hoe jongens en meisjes geacht worden zich te gedragen.
Toch leggen ze zélf wel de nadruk op heteroseksuele stereotypering en zijn ze vaak niet actief bezig met het doorbreken van patronen. Denk aan een gespeelde trouwerij van een jongen met een meisje. Of aan een spelletje waarbij ze de groep verdelen in een jongens- en meisjesteam.
Kinderen inclusief leren denken
“Voor leerkrachten op de basisschool is het belangrijk dat ze kinderen leren om inclusief te denken,” vertelt Sascha. Het goede voorbeeld geven speelt daarbij een belangrijke rol: “Natuurlijk hoort daarbij dat leraren zelf geen grappen maken over homoseksualiteit of transseksualiteit. Toch is er zoveel meer mogelijk. Het voorlezen dat in de onderbouw begon, kan in de bovenbouw voortgezet worden door les te geven over het onderwerp. Of door leerlingen via theater of film inclusief te laten denken. Bijvoorbeeld door rolmodellen te laten zien: mensen die homoseksueel of transgender zijn en daarmee ook een gelukkig leven leiden.” De studenten vonden voorbeelden in de literatuur hoe belangrijk het voor kinderen is een rolmodel te hebben, vertellen ze.
Onderwerp van gesprek in lerarenteams
Ook het oprichten van een GSA (Gay Straight Alliance) op school is volgens Elles een waardevolle stap. Zelf was ze actief in de GSA van haar eigen middelbare school: een groep docenten en leerlingen die zich bezighield met bewustwording rond LHBTI+. “We organiseerden Paarse Vrijdag, waarbij iedereen iets paars droeg. Als boodschap dat je op onze school mag zijn wie je bent. Het is mooi om te zien dat deze GSA’s nu ook in het basisonderwijs opgericht gaan worden. LHBTI+ gaat verder dan het klaslokaal. Het moet ook onderwerp van gesprek zijn in lerarenteams: wat kunnen we op onze school doen zodat alle leerlingen zich hier veilig voelen?”
Een veilige omgeving in de klas bieden
Of het uiteindelijk onzekerheid, onwil of onwetendheid is waardoor het onderwerp LHBTI+ nog onderbelicht is in het basisonderwijs, Elles en Sascha hopen dat hun artikel bijdraagt aan meer bewustwording. “En eigenlijk kan die bewustwording al veel eerder starten,” besluit Sascha. “Wanneer je pabo-studenten meer leert en meegeeft in hun opleiding, geef je ze handvatten om als leraar alle kinderen een veilige omgeving in de klas te bieden.”
Het artikel ‘LHBT? Zit er niet mee! Adviezen voor leerkrachten’ van Elles van Noorel en Sascha Rasch is op 20 april 2021 verschenen in het vaktijdschrift JSW (Jeugd School en Wereld). Saxion heeft toestemming gekregen de eerste twee pagina’s van het artikel als preview te delen. Het tijdschrift JSW is voor medewerkers en studenten van Saxion in de hardcopy-versie in te zien in de bibliotheek van de Academie Pedagogiek en Onderwijs (Deventer). Geïnteresseerden kunnen vanaf 20 mei 2021 bij JSW bovendien een pdf opvragen van het volledige artikel.
Wil jij ook aan de slag in het basisonderwijs?
