Werkvormen voor ethische reflectie op de impact van techniek.
Ethiek en techniek
Overal in onze wereld is techniek. Het is belangrijk dat we allemaal leren reflecteren op de impact die deze techniek heeft op ons en onze omgeving. Het onderwijs kan hieraan bijdragen: studenten van nu zijn de techniekontwikkelaars van morgen. Het is belangrijk dat zij leren om verantwoord te innoveren. Daarom maken we Wijs met techniek, een onderwijsmethode die bestaat uit praktische werkvormen om samen ethisch te reflecteren op de impact van techniek op mens en maatschappij – en in toenemende mate, de planeet als geheel.
Werkvormen voor ethische reflectie op techniek
De aanpak van Wijs met techniek is kritisch en constructief: ‘wijs met iets zijn’ betekent ook er positief over zijn. Binnen deze methode zijn en doen we dat door open en laagdrempelig gesprekken aan te gaan. Niet iedereen staat open voor filosofische conversatie, maar de impact van techniek: daar praten we vaak makkelijk over. Gesprekken over de doelen, gevolgen en effecten van technologie gaan als vanzelf over wat goed of juist niet goed is. Daarmee belanden we op het gebied van de ethiek. Omdat ethische vragen geen pasklare antwoorden hebben, bespreken we wat wenselijk is - daar kunnen we allemaal over meepraten
Waar ethische reflectie vaak start met theorie, begint Wijs met techniek praktisch. De methode sluit aan op de (beroeps)praktijk met actuele vraagstukken en de persoonlijke ervaringen van leerlingen en studenten. We verbinden deze actualiteit door de gebruikte werkvormen aan te passen aan de doelgroep. De werkvormen helpen bij het creëren van meer bewustwording rondom de ethische aspecten van techniekontwikkeling en de toepassing van techniek, met als einddoel een kritische en constructieve houding ten opzichte van techniek.
Voorbeelden
Hieronder vind je een overzicht van werkvormen die we regelmatig toepassen bij Wijs met techniek.
- The Lifetimer: een EduLARP (rollenspel) waarbij deelnemers ervaren hoe innovatieve technologieën een totaal ander effect kunnen hebben op verschillende gebruikersgroepen.
- Rollenspel zorg: een rollenspel waarbij deelnemers verschillende perspectieven leren kennen bij de inzet van een specifieke technologie.
- Rollenspel AI: een spel om verschillende standpunten over AI-gebruik te ontdekken en te delen.
- Genderneutraal toilet: een ontwerpopdracht die aanzet tot reflectie op verschillende gebruikersgroepen van het te ontwerpen product.
- Waardenspel: een spel dat de samenhang tussen waarden en belangen in innovatieprojecten inzichtelijk maakt. Door de belangen te onderzoeken identificeren deelnemers onderliggende en sturende waarden.
- Taartspel: hoe verdeel je een taart op de meest eerlijke manier? Door daadwerkelijk samen een taart te verdelen en op te eten verkennen deelnemers op welke manieren je waarden als bijvoorbeeld eerlijkheid, gelijkheid en rechtvaardigheid kunt opvatten en inzetten.
- Ik ga terug in de tijd en neem niet mee: een variant op “Ik ga op vakantie en neem mee”, om te reflecteren op wat techniek is en hoe zijn mens en techniek verweven zijn.
- Tegeltje Wijs met techniek: een oefening die aanzet tot nadenken over de impact van een bepaalde technologie en hoe wenselijk gebruik hiervan gewaarborgd kan worden. Deze werkwijze lichten we hieronder verder toe.
Tegeltje Wijs met techniek
Een voorbeeld van een Wijs met techniek werkvorm is ‘tegeltjeswijsheid’. Deze oefening is geschikt voor een algemeen publiek zonder enige voorkennis. De werkvorm zet deelnemers door een verrassend voorbeeld aan het denken over techniek: Wat is wenselijk bij deze techniek? Deelnemers reageren op deze vraag met het formuleren van een wijsheid op een tegeltje. De oefening bestaat uit vier stappen:
- Oriënteren
In deze stap besteden we aandacht aan de oriëntatie op het onderwerp, het prikkelen van de nieuwsgierigheid aan de hand van een verhaal, filmpje over of een fysieke ervaring. - Onderzoeken
We gaan in gesprek over wat er in stap 1 getoond of voorgelegd werd. Wat valt op? Wat vind je daarvan? Heb je zelf ook een ervaring met een soortgelijke techniek? Hoe heb je dat ervaren? Wat viel je toen op? - Kiezen
Als deze techniek breed wordt ingezet of ‘het nieuwe normaal’ wordt, moeten we dan ergens voor waarschuwen? Wat moeten we bewaken? Wat willen we niet kwijtraken? Denk aan gedrag en waardenkaders. - Ontwerpen
Schrijf op basis van de opbrengst in de vorige stap op een tegeltje een nieuwe ‘techniek wijsheid’. Een advies, oproep of statement in één regel.
Samenwerken
Om de werkvormen goed te laten aansluiten bij de doelgroep werken we graag samen met onderwijspartners en verschillende opleidingen. Daarnaast vragen we input vanuit overheden en het bedrijfsleven. We nemen mee hoe er binnen bedrijven en binnen organisaties wordt gedacht over de inhoud en het proces van ethische reflectie over de impact van techniek. Bijvoorbeeld: wat wordt er aan houding en vaardigheden van (toekomstige) professionals op dit gebied verwacht?
Om de methode te verbeteren en te delen gaan we graag nieuwe samenwerkingsverbanden aan. Wil jij bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe werkvormen of de uitgangspunten voor de methode? Neem dan contact op met Steven Dorrestijn.
Meer weten?
In samenwerking met TechYourFuture maakten we een uitgebreide brochure die de Wijs met techniek methode uitlegt en illustreert met voorbeelden. Download de publicatie hier.