Terugblik symposium: Foucaults Bekentenissen van het vlees

Het symposium zou eigenlijk bij hogeschool Saxion in Deventer plaatsvinden in het voorjaar van 2020, maar vanwege de corona-epidemie kon dat niet doorgaan. Nu heeft het symposium een doorstart gekregen in de vorm van drie online bijeenkomsten. De volgende bijeenkomsten zijn op 21 mei en 24 september.

Seksuele ethiek

Er waren zo'n veertig deelnemers, een prachtige opkomst voor zo’n conferentie. Alle sprekers zijn kenners van de filosofie van Foucault en hebben expertise of interesse in het vroege christendom en seksuele ethiek, de onderwerpen van dit specifieke boek. Met deze groep van sprekers wordt gewerkt aan een bundel teksten, waarvan de eerste versies op dit symposium werden gepresenteerd; er was ruimte voor wederzijds commentaar van de deelnemers maar uiteraard kon ook het publiek vragen stellen.

Foucault begon aan zijn Geschiedenis van de seksualiteit in de jaren zeventig tegen de achtergrond van de seksuele bevrijding, sekse-gelijkheid en de emancipatie van homoseksualiteit. Dat was toen zeer actueel en dat is het vandaag nog steeds, gezien de aandacht voor de #MeToo beweging en LHBTI-vraagstukken. De publieke discussie rond LHBTI is een goed voorbeeld van waar Foucault kritisch naar wilde kijken: uit de kast – om vervolgens in een nieuw hokje terecht te komen, is dat wel echt seksuele vrijheid te noemen?

Als van ons verwacht wordt dat we eerlijk zijn naar onszelf en anderen en openlijk bekennen wat onze seksuele identiteit is, dan blijkt dat we erfgenaam zijn van ontwikkelingen in het christendom die Foucault beschrijft in Bekentenissen van het vlees. De lezingen door Machiel Karskens, Patrick Vandermeersch en Herman Westerink gaan in detail in op die christelijke fundamenten van onze huidige manier van ervaren en denken.

Net als bij eerder werk was Foucaults uitgangspunt bij dit historisch-filosofisch onderzoek naar moderne seksualiteit de verhouding tussen weten en macht. In deze studie verraste hij echter met een wending naar de antieke oudheid en het zelf als een nieuw theoretisch perspectief. In het nu alsnog uitgegeven manuscript van het vierde deel van de Geschiedenis van de seksualiteit – onvoltooid door zijn vroegtijdige dood op 57-jarige leeftijd – blijkt dat hij ook zeer uitgebreid de geschriften van christelijke kerkvaders had bestudeerd. De reikwijdte van dit boek is echter groter dan het onderwerp seksualiteit: het is een belangrijk werk voor de ethiek in het algemeen.

Ethiek en technologie

Voor lector Ethiek & Technologie Steven Dorrestijn zijn Foucaults analyses over ‘macht’ een inspiratie voor onderzoek naar de invloed van technologie in de huidige maatschappij. Foucaults latere werk over ‘subjectivering’ wijst de weg naar een ethiek als kritische omgang met die macht van de techniek. Maar kunnen we ons wel voldoende bewust worden van de invloeden van techniek? Die vraag is prangend en heel actueel als het gaat over verleidingen door online reclame en beïnvloeding via social media. Op dit punt is Bekentenissen van het vlees een heel actueel boek. Hoe moeten we onze vrije wil begrijpen? Op welke manieren wordt onze wil verleid en afgeleid? Hoe erg is dat? Wat kunnen we doen om meer bij “onszelf” te blijven?

De inhoud van dit werk, de vragen die het oproept over de ontwikkeling van Foucaults oeuvre en de actuele toepassing van deze ideeën maken dat de postume publicatie van de Bekentenissen van het Vlees toch wel een filosofisch evenement genoemd mag worden.

Headerafbeelding: Geert Hagelaar, Heilder