Het Smart TinyLab is klaar voor gebruik. En dat is goed nieuws voor de bouwsector. De eerste roteerbare simulatie- en praktijktestomgeving in Nederland stelt bouwbedrijven in staat om samen met docent-onderzoekers en studenten van Saxion innovatieve oplossingen voor systeemintegraties te ontwikkelen. Die moeten op hun beurt bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen. Of zoals bedenker Christian Struck van het Saxion-lectoraat Sustainable Building Technology het zegt: ‘Het Smart TinyLab kan de broedplaats voor bouwkundige innovaties in Enschede worden.’ Een interview.
Gefeliciteerd! Welk gevoel overheerst bij u?
"Ik ben reuzetrots dat we dit met onze partners uit de bouw voor elkaar hebben gebokst. De reuring rond de opening op 2 juni hoort er natuurlijk bij, al staan de onderzoeksdoelen voor mij op de voorgrond. Ik kan niet wachten tot onderzoekers en studenten het lab binnenlopen om te werken aan experimenten ten behoeve van de innovatieve vermogens die bouwbedrijven hebben."
Wat maakt het Smart TinyLab bijzonder?
"Ik ken geen full-scale labgebouw in Nederland dat draaibaar is. Om zontoetreding op gevelelementen en glas te kunnen sturen kan het gebouw 135 graden naar links (oost) of rechts (west) draaien. Andere punten die het lab uniek maken zijn de twee naast elkaar liggende en individueel te conditioneren proefkamers en de demontabele gevelelementen. Ook de sterke focus op interacties tussen gevelsystemen, installaties en het gebouwgebruik is bijzonder. Dit soort projecten kom je niet vaak tegen vanwege de complexiteit. Samen met projectpartners uit de bouw hebben wij de stoute schoenen aangetrokken en de ambitie waargemaakt het flexibel en modulair ontworpen lab te realiseren."
Hoe luidt uw omschrijving van het lab?
"Het is een simulatie- en praktijktestomgeving en broedplaats voor innovatieve systeemintegratie-oplossingen. Geometrisch gezien is het een vierkant hok van 60 m2 en 4,5 meter hoog. Je komt er twee proefkamers van ruim 15 m2 meter tegen, die wij individueel kunnen conditioneren met behulp van de aanwezige installaties. Zo kunnen we de ene kamer gebruiken ter referentie en in de andere een interventie plegen. De invloeden van de interventies op energieverbruik en binnenklimaat kunnen we monitoren en vervolgens met elkaar vergelijken. We kunnen bijvoorbeeld beide houtskeletbouw-buitengevels verwijderen en vervangen door een alternatieve gevel. Is er dan meer of minder warmteverlies? Beter of minder binnenklimaat? Oververhitting in de ene kamer? De twee proefkamers zijn thermisch van elkaar ontkoppeld. De verwijderbare binnenscheidingswand is een belangrijk onderwerp van onderzoek. Zo kunnen we onderzoek doen naar een akoestische of thermische scheiding en de ene proefkamer als woonkamer inrichten en de andere als slaapkamer. Of de ene ruimte als kantoor en de andere als vergaderruimte. Ook kunnen we in het Smart TinyLab verschillende manieren van verwarming toepassen. Luchtverwarming en vloerverwarming zijn aanwezig en er zijn aansluitingen voor radiatoren geplaatst."
Terug naar de oorsprong: waarom is het Smart TinyLab geboren?
"In 2017 ben ik benoemd tot lector en heb ik binnen Saxion de switch gemaakt van het lectoraat Duurzame Energievoorziening naar Sustainable Building Technology. Veel lectoraten bij Saxion beschikken over werkplaatsen of laboratoria om studenten en onderzoekers de mogelijkheid te geven technische onderzoeksvragen te kunnen bewerken. Voor de bouwgerelateerde opleidingen en lectoraten was dit niet het geval. Toen hebben we de wens geformuleerd voor een buitenruimte die ons in staat stelt experimenten uit te voeren waarin we installaties, gevel- en gebouwgebruik met elkaar kunnen integreren. Alleen door een op elkaar afgestemde samenwerking tussen die drie elementen kunnen we CO2-emissie vanuit de gebouwde omgeving langdurig reduceren."
Er liggen veel test- en demonstratiekansen voor bouwgerelateerde bedrijven die vernieuwende producten ontwikkelen.
Wat maakt dit een urgente ontwikkeling?
"Nederland werkt aan een grote energietransitie. In 2050 CO2-neutraal zijn, dat is het uiteindelijke doel. Die energietransitie leidt ertoe dat veel bedrijven op de markt toetreden met nieuwe producten en diensten. Die producten presteren goed ten opzichte van producten van eerdere generaties, maar als je ze integreert in een gebouw, behaalt dat gebouw meestal nog steeds niet de energieprestaties die beoogd worden. Een van de grote problemen in de bouw is daardoor dat het energieverbruik in gebruik veelal vele malen hoger is dan in het ontwerp was geambieerd. Dit wordt de “performance-gap” genoemd. Dat kan en moet beter. Ik roep al langer: als wij in Europa CO2-neutrale gebouwen nastreven, dan moeten we gebouwen als producten beschouwen, waarbij we ervan kunnen uitgaan dat deze gedurende de levenscyclus blijven presteren. Prestatiegaranties dus, op basis van een passende integratie van gebouwschil, het gebouw en installaties. Dat moet een vanzelfsprekendheid worden. En dat vraagt om een culturele verandering in de bouwsector. Het Smart TinyLab gaat helpen dit te faciliteren en daar gaan we het bedrijfsleven nauw bij betrekken. Het lab moet een versneller zijn van innovaties in de bouwsector die bijdragen aan de energietransitie en andere maatschappelijke opgaven."
In eerdere presentaties noemde u Enschede de brainport van het Oosten. In hoeverre gaat het lab daaraan bijdragen?
"Dichter Willem Wilmink schreef ooit: '…het is het eindpunt van de trein, bijna geen mens hoeft er te zijn, bijna geen hond gaat zover mee: Enschede.' Ik zie het anders. Deze regio is reuze-attractief voor jonge entrepreneurs. We hebben heel krachtige kennisinstellingen in het oosten: ROC van Twente, Saxion en Universiteit Twente. De regio beschikt over een sterke maakindustrie en bouwsector, heeft een lagere dichtheid van inwoners, maar een hoge intensiteit qua samenwerking. Ik zou heel graag zien dat we Enschede vergelijkbaar positioneren als Eindhoven, als de brainport van het oosten. Dan moeten we gebruikmaken van alle regionale krachten die we hebben. Alleen: we hebben hier vanuit mijn perspectief nog onvoldoende infrastructuur beschikbaar om technische innovaties gecombineerd en geïntegreerd te kunnen beoordelen. Het Smart TinyLab kan een belangrijk puzzelstuk zijn in die ontwikkeling."
Wat gaat het lab de bouwsector de komende tijd brengen?
"Er wordt momenteel heel veel geïnnoveerd met het oog op energetische verbeteringen in de bouw. Ontwikkelaars van zulke producten kunnen die in ons lab testen. Zo zijn er verschillende partnerbedrijven die dit project mogelijk hebben gemaakt. Dat zijn toeleveranciers van bijvoorbeeld meet- en regeltechniek, glas of nieuwe digitale diensten op basis van gemonitorde data. We zijn trots dat we voor deze bedrijven innovatieve producten mogen testen en gezamenlijk doorontwikkelen. Glas als warmte-afgiftesysteem bijvoorbeeld zou een component kunnen zijn waardoor andere verwarmingssystemen overbodig worden. Of neem de geïntegreerde plafondsensor die we gaan testen, met meer dan zes geïntegreerde sensoren in één element die luchtvochtigheid, CO2-concentratie, licht en geluid kunnen meten. Een ander project dat we na opening van het lab starten is een onderzoek naar de impact van damp-open versus damp-dicht bouwen en de invloed ervan op bouwfysische prestaties van prefabriceerde houtskeletbouwelementen. Ook gaan we het lab openstellen voor derde partijen uit de bouwsector die specifieke onderzoeksonderwerpen hebben. Goed voorbeeld zijn twee houtverwerkingsbedrijven die hun gevelafwerking bij ons op de gevels plaatsen om te testen in hoeverre die leidt tot verhoogde weerbestendigheid. Zo liggen er veel test- en demonstratiekansen voor bouwgerelateerde bedrijven die vernieuwende producten ontwikkelen. De kapstok voor dit traject is de samenwerking tussen bedrijfsleven, docent-onderzoekers en studenten van Saxion: de gouden driehoek."
Deze ontwikkeling wordt (mede) gefinancierd vanuit de Kwaliteitsafspraken.
