De kwaliteit van (samen)leven positief beïnvloeden: een breed maar prachtig doel. Voor Margriet Braun, de nieuwe lector Social Work, zijn het juist de moeilijk meetbare, niet-economische doelen die waarde geven aan haar vakgebied. Om die doelen te behalen, begint ze altijd bij de mens. Bij alle relaties, ervaringen en leefomstandigheden die een mens uniek maken. Op 12 oktober hield Margriet haar lectorale rede. Een verhaal over sociaal werkers als de ogen en oren van de maatschappij.
Wat is het juiste moment voor een grote stap? Voor Margriet Braun, lector Social Work, heeft het antwoord op die vraag veel te maken met de gebeurtenissen in haar leven. Met het opdoen van ervaring als onderzoeker, met een groot gezin en met gezondheid. Jack de Swart, voormalig lector Social Work, kwam op kraamvisite toen Margriet haar vierde kind had gekregen. Ze maakten een afspraak: Jack zou aantreden als lector, maar gaandeweg zou hij zijn positie met haar ‘wisselen’. Maar andere levensgebeurtenissen gooiden roet in het eten. Tot vandaag: Margriet is helemaal klaar om met haar lectoraat aan de slag te gaan.
“De afgelopen dertien jaar heb ik veel gezien, geleerd en onderzocht binnen het sociaal werk,” zegt Margriet. “Met name in de jeugdzorg, maar ook over de volle breedte van het vakgebied. Ik heb echt het idee dat ik inhoudelijk gezien klaar ben voor deze nieuwe functie. Ik voel me thuis bij Social Work.” Vanuit haar achtergrond in de sociale psychologie, neemt Margriet relevante kennis mee over groepsprocessen. Aan het begin van haar carrière deed ze onderzoek naar het functioneren van groepen, en hoe je omgaat met groepsleden die zich negatief gedragen. “Die groepsprocessen,” zegt ze, “die spelen natuurlijk ook in de maatschappij. De kracht van groepen heb je nodig als sociaal werker.”
Iedereen in het vakgebied wil bijdragen aan langdurige positieve verandering. Maar hoe een sociaal werker die verandering in gang probeert te zetten, verschilt per situatie.
Blijvende verandering
Een sociaal werker wil een positieve bijdrage leveren aan het sociaal functioneren van mensen. Naast dat dit ‘sociaal functioneren’ er bij ieder mens anders uitziet, is het de uitdaging om te werken aan verbeteringen die blijvend zijn. “Sociaal werkers zijn in zekere zin passanten,” zegt Margriet. “Dus wanneer het eenmaal is gelukt om die positieve verandering te realiseren, dan moet je ook kijken hoe je ervoor zorgt dat die verandering blijft bestaan. Dat kunnen mensen nooit alleen. Zoiets doe je altijd samen met vrienden en kennissen; de groepen waar je bij hoort.”
Een stapje terug. De breedte van het vakgebied, maakt het lastig om precies te omschrijven wat sociaal werk inhoudt. In het werkveld kun je zelfs honderden functienamen tegengekomen. Die veelomvattendheid kwam ook naar voren in Margriets lectorale rede. Ze vertelt: “Als je een sociaal werker op een verjaardag vraagt naar zijn of haar baan, dan zal het antwoord niet vaak zijn: ik ben sociaal werker. Iedereen in het vakgebied wil bijdragen aan langdurige positieve verandering. Maar hoe een sociaal werker die verandering in gang probeert te zetten, verschilt per situatie. Een opbouwwerker die actief is in een wijk, zet zich in voor de bewoners en kijkt hoe zij prettiger kunnen samenleven. Dan maak je gebruik van de krachten die er al zijn in een wijk. Een sociaal werker die is gekoppeld aan een gezin met meervoudige problemen, heeft te maken met een compleet andere vraag en oplossingsrichting.”
Oren en ogen
Dankzij de aard van hun werk, kunnen sociaal werkers volgens Margriet als “de oren en ogen van de maatschappij” worden gezien. Dit leidt er weer toe dat ze als professionals kunnen zorgen voor de agendering van belangrijke thema’s bij beleidsmakers. En welke thema’s wil Margriet verder agenderen als nieuwe lector? “Mijn eerste boodschap is dat sociaal werk een prachtig en belangrijk vak is,” vertelt ze, terugdenkend aan haar lectorale rede. “Een vak dat aan de ene kant gaat over het ondersteunen van mensen in kwetsbare omstandigheden. En dat aan de andere kant gaat over de vorming van de samenleving. Sociaal werk is dan het ‘professionele cement’.”
Het wordt steeds vaker richting het economische getrokken, maar er zit ook gewoon waarde in het werk zelf. En in de uitkomst dat iemand beter sociaal kan functioneren.
Een blik die is gericht op wat leeft in de samenleving, zorgt voor waardevolle kennis. Over díe kennis gaat Margriets tweede boodschap. “Ik vind dat we in het sociaal werk nog meer aandacht mogen hebben voor de kwaliteit van het werk,” zegt ze. “Dan bedoel ik met name dat we kennis beter moeten benutten. Daarbij gebruik ik de drie bronnen van kennis van evidence based werken. Dan gaat het onder andere over kennis en inzichten van de professional zelf. Maar ook ervaringskennis is van belang, bijvoorbeeld van mensen die in armoede leven of hebben geleefd. De lessen die zij daaruit hebben getrokken, kunnen heel waardevol zijn voor andere mensen in een vergelijkbare situatie. De derde bron is de wetenschap, en daar ligt misschien wel de grootste uitdaging: hoe benut je kennis over wat werkt in het sociaal werk?”
Sociale waarde
Als het gesprek gaat over de economische waarde van sociaal werk, valt het op dat Margriet vaker een pauze neemt. In haar werkkamer, die wordt gekleurd door helder zonlicht, kijkt ze peinzend uit het raam. “Je merkt dat ik beetje voorzichtig wil zijn,” zegt ze. “Kijk, het gaat zo gauw over wat het financieel oplevert. Het wordt steeds vaker richting het economische getrokken, maar er zit ook gewoon waarde in het werk zelf. En in de uitkomst dat iemand beter sociaal kan functioneren. Ik heb niet zoveel affiniteit met de tendens om waarde in euro's te vatten. Natuurlijk richten we ons met het lectoraat op de effectiviteit van sociaal werk: die willen we vergroten. We willen dat sociaal werkers door inhoudelijke verrijking hun werk beter kunnen doen, dus we staan voor de professionalisering van het vak. We willen natuurlijk ook dat het werk oplevert wat je zou wíllen dat het oplevert, maar dan houdt het voor mij wel een beetje op.”
Geen euro’s dus, maar inhoud. Margriet: “Wij hebben zulke mooie, inhoudelijk interessante vraagstukken binnen het lectoraat. Ja, daar word ik gewoon heel blij van.” Ze moet denken aan een aantal specifieke projecten, zoals ‘Gezonde kinderen in krappe tijden’, dat ze afrondde in samenwerking met de Universiteit Twente en de GGD. De ervaringsdeskundigen en ‘cliënten’ binnen dat project, ondersteunen elkaar tot op de dag van vandaag. ‘Samenkracht’, noemt Margriet dat. Ook vertelt ze over een actueel project vanuit de Nationale Wetenschapsagenda: ‘Doing what works for children’. Margriet: “In dat project werken we aan het ontwikkelen van een lerende cultuur. Vanuit daar kunnen jeugdzorgprofessionals meer gebruik maken van de kennis over wat werkt. We weten bijvoorbeeld dat het belangrijk is om structuur aan te brengen in je hulpverleningstraject. Hoe kunnen we dat nóg meer in de praktijk doen?”
Het zijn vraagstukken die mooi worden door de meerwaarde die onderzoek kan bieden. Tegelijkertijd zijn het serieuze thema’s waar Social Work mee te maken heeft. Armoede. Kinderen die opgroeien in gezinnen met complexe problematiek. Eenzaamheid in een snelle, individualistische maatschappij. “Ik geloof niet zo in de maakbaarheid van het leven,” zegt Margriet. “Maar ik vind wel dat je moet proberen om leefomstandigheden van mensen te verbeteren. Of soms gaat het niet eens zozeer over verbeteren, maar meer over accepteren. Hoe je kunt omgaan met de uitdagingen in je leven.” Handvatten bieden in een complexe samenleving, dat is iets waar Social Work voor staat. En wanneer zijn ze bij het lectoraat tevreden? “Uiteindelijk,” zegt Margriet, “willen wij als onderzoekers, als lectoraat, en ik ook persoonlijk van betekenis zijn voor de maatschappij. Specifiek voor mensen die in kwetsbare omstandigheden leven. Dat doen we samen met de sociaal werker, die actief is aan de frontlinie. Als die sociaal werker ervaart dat zij of hij verschil maakt, dan ben ik super tevreden.”
