Kaartspel maakt lastige kwesties bespreekbaar voor jongeren

Studenten Social Work Anne Veldscholten en Erin Dam Wichers worden graag uitgedaagd. Daarom volgen ze het Honours Programma Health Care & Social Work. Binnen dit programma kregen Anne en Erin de mogelijkheid om een zevenkoppige projectgroep te vormen. Een groep waarin het de betrokken studenten al snel duidelijk werd dat ze ‘iets voor jongeren’ wilden doen, en dát op een creatieve manier.

Niet veel later volgde het besluit om een denktank te organiseren en Skillz Jongerenwerk uit te nodigen. “Het zou gaan over een maatschappelijk thema dat speelt onder de jeugd,” zegt Dennis Meenhuijs, jongerenwerker bij Skillz. “Daaruit kwam het idee voor een campagne. Om met behulp van social media en ludieke fysieke activiteiten te werken aan meer bewustwording over ongepast gedrag in de online wereld. En om zo preventief in te kunnen spelen op ongepast gedrag bij jongeren in de regio.”

Heftige situaties

Ongepast gedrag in de online wereld. Waar hebben we het dan eigenlijk over? “We hebben een aantal voorbeelden aangehaald,” vertelt Dennis. “Bijvoorbeeld expose-groepen op Telegram. Of denk aan sexting; eigenlijk allerlei thema's die online spelen.” Gedurende ons gesprek zal blijken hoe divers die thema’s zijn, en hoe uiteenlopend erover wordt gedacht. Zo kan een WhatsApp-berichtje over iemands uiterlijk voor de ene persoon onschuldig lijken, maar voor de persoon waarover het berichtje gaat de start zijn van een regelrechte nachtmerrie.

Terug naar het project van Anne en Erin. De denktank waarnaar Dennis verwees zorgde uiteindelijk niet voor een traditionele campagne, maar voor het plan om een wel heel bijzonder kaartspel te ontwikkelen. “Het is geïnspireerd op het spel Shit happens,” zegt Anne. “Maar wij hebben daar onze eigen draai aan gegeven.  We hebben per kaart een situatie bedacht die herkenbaar is voor jongeren. Bij die situaties hebben we ingeschat wat het ergst is, en wat het minst erg is. Vervolgens zijn we naar een vmbo-school gegaan en hebben we de situaties ‘getest’ onder jongeren. Om te kijken of zij hetzelfde denken over wat erg is en wat niet.”

Los van het bezoek aan de vmbo-school, sprak de projectgroep met diverse andere jongeren en professionals in de jeugdzorg. Het leidde tot een schaal die simpel gezegd loopt van ‘alledaags’ tot ‘extreem heftig’. Maar waarom moeten typische situaties die jongeren meemaken worden beoordeeld met behulp van een schaal? Is de werkelijkheid voor de jongeren van nu dan complexer geworden? “Wat ik wel een beetje meekrijg,” zegt Erin, “is dat er veel meer speelt onder jongeren. Ze zien online van alles gebeuren. Er ontstaan steeds meer van die Telegram-groepen, en veel ruzies worden nu uitgevochten binnen Snapchat en zo. Het wordt steeds moeilijker te peilen allemaal, zeker ook voor docenten. Daarom is het voor docenten en hulpverleners van grote meerwaarde om überhaupt kennis te hebben van wat er online allemaal gebeurt.”

Grip op de online wereld

Daarmee heeft Erin misschien wel de essentie te pakken van het kaartspel waarover we vandaag in gesprek zijn: het is niet alleen een manier om ‘lastige situaties’ voor jongeren bespreekbaar te maken, maar ook een uitkomst voor volwassenen die het gevoel hebben hun grip op de realiteit van de jongere generaties te verliezen. Anne vult aan: “Ik zou het niet alleen omschrijven als kennismaken met de online wereld van jongeren, maar ook met de gevaren die daarin schuilen. Soms kun je denken dat iets heel onschuldig is. Bijvoorbeeld een appje van iemand waar iets ongepasts in staat. Maar ondertussen zit daar misschien veel meer achter, en kan iemand wel meer door zoiets worden geraakt dan je had verwacht. Wat we ook hebben meegenomen, is waar je in zo’n geval terechtkan. Op een van de kaarten gaat het bijvoorbeeld over zelfmoord na online pestgedrag. Daar hebben we bij gezet dat je terechtkan bij 113 Zelfmoordpreventie.”

Het is een voorbeeld dat hoort bij de meest extreme situaties die in het ontwikkelde kaartspel worden behandeld. Gaat het bij het spel dan vooral over de emotionele impact die online gebeurtenissen op het leven van jongeren kunnen hebben? “Ik denk ook dat sommige kaartjes een waarschuwing zijn voor wat strafbaar is,” zegt Erin. “Veel jongeren zijn zich daar niet van bewust.”

Potje kaarten in de praktijk

Hoe divers de speelkaarten zijn, is inmiddels duidelijk. Maar hoe maak je in de praktijk gebruik van het spel? Dennis: “Ik denk dat je het vooral moet zien als een laagdrempelige manier om het gesprek te starten. Bijvoorbeeld voor een jongerenwerker die in contact staat met de jeugd of voor een woonbegeleider in een woongroep voor jongeren. Maar ook ouders kunnen er gebruik van maken. Bijvoorbeeld als ze met hun zoon of dochter aan tafel zitten en willen beginnen over iets ongemakkelijks als het ontvangen van een dick pic. Iets wat een kind normaal gesproken misschien wel weg zou lachen; met het spel zou je zo’n taboe kunnen doorbreken.”

Het fysiek aanwezig zijn op scholen in de regio, is onderdeel van Dennis’ takenpakket. Hij denkt dat het kaartspel hem kan helpen om bepaalde onderwerpen op scholen beter bespreekbaar te maken. Sowieso gelooft hij in een interactieve aanpak; hij wil niet enkel ‘voor de klas staan en zenden’. “Ik denk dat volwassenen wat van de jeugd kunnen leren,” zegt hij, “maar ook andersom. Volwassenen kunnen vaak beter gevaren inschatten, en begrijpen wat de gevolgen zijn van bepaalde acties. Die wisselwerking vind ik heel mooi.”

Hoewel Dennis vooral preventief te werk gaat vanuit een zorgvuldig opgebouwde vertrouwensband, denkt hij ook dat het kaartspel kan helpen bij het signaleren van problemen die al spelen. “Enerzijds is het bewustwording over mogelijke gevaren,” zegt hij. “Waarbij het ook belangrijk is om goed te informeren. Anderzijds: op het moment dat ik in een groepje jongeren merk dat iemand bij een bepaald thema dichtklapt, dan zou dat ook een signaal kunnen zijn…” Vervolgens zou Dennis aan de hand van het kaartspel bijvoorbeeld een hulpinstantie kunnen bespreken. Om zo iemand door te verwijzen, of om  – zoals hij dat zegt – ‘een zaadje bij iemand te planten’. In de hoop dat jongeren op de juiste plek aan de bel trekken wanneer de nood écht hoog is.

56 situaties

Het kaartspel van de honours-studenten en Dennis ligt nog steeds op de gesprekstafel. Maar voor de zekerheid: is het project afgerond? “Dit is de voor-95%-afgeronde-conceptversie,” zegt Dennis. “We hopen dat dit spel straks niet alleen wordt uitgeprobeerd met de jeugd in Hengelo en Borne, maar dat jongerenwerkers er ook op andere plekken in het land mee aan de slag gaan. We willen het spel, dat bestaat uit 56 kaarten, ook echt laten drukken.”

Aan het eind van ons gesprek blikken we nog eens terug op de aanleiding van het hele ‘kaartspel-project’. We hebben het over de rol van sociale druk bij ontsporende situaties in de online wereld. Anne en Erin geven aan dat ze daarvan zelf gelukkig geen voorbeelden van dichtbij hebben meegemaakt. Ze denken dat ze als jongvolwassen studenten steeds beter in staat zijn om bewuste keuzes te maken over hun online leven. Erin geeft zelfs aan dat ze Snapchat al snel na het installeren weer heeft verwijderd, gewoon omdat de app haar te weinig bleek te interesseren. En wat hoopt ze voor de generatie na haar, ofwel: de jeugd van tegenwoordig? Erin: “Ik hoop vooral dat jongeren zich ervan bewust zijn dat hun eigenwaarde niet afhangt van hun status op social media.”