Peter van Dam, directeur van de Academie Life Science, Engineering & Design (LED), rondt deze zomer een carrière van drieëndertig jaar in het hoger onderwijs af. Hij neemt ons mee naar het ontstaan van het hbo zoals we dat nu kennen, en vertelt ons waarom het bezitten van vakkennis zo belangrijk is. Peter: “Wij moeten studenten opleiden die een vakgebied meekrijgen, en die tegelijkertijd bereid zijn om over de grenzen van dat vakgebied heen te stappen.”
In gesprek met Peter van Dam wordt de historie van het hoger beroepsonderwijs voelbaar. Hij heeft de verbinding tussen het werkveld en de hogeschool sterker zien worden, en stond aan de basis van alle lectoraten bij de academie LED.
Peter vindt dat hij geluk heeft dat hij aan deze ‘reis’ mocht beginnen. “Ik kom uit de industrie,” vertelt hij. “Ik ben werktuigbouwkundige van huis uit, en heb gewerkt in de productieautomatisering en de productieorganisatie. Na leiding te hebben gegeven aan een productie-unit, ben ik hier docent geworden. Vervolgens werd ik hoofd van de opleiding Werktuigbouwkunde en kwam ik terecht in de transformatie van het hoger beroepsonderwijs. Van een tijd waarin er nog geen beroepenveldcommissie was en de docent ‘het zelf bepaalde’, tot waar we nu zijn: een instelling die onderwijs verzorgt en praktijkgericht onderzoek doet in interactie met het beroepenveld.”
In de huidige situatie heb je lectoraten die op een bepaald thema gespecialiseerd zijn, en dat stelt je in staat om een hele andere interactie met je beroepenveld te hebben.
Dichter bij de praktijk
Biologie, chemie, natuurkunde: Peter noemt het de wetenschappen van het leven. Life Science dus; de letter L van de academie LED. Welke inzichten heeft Peter zelf vergaard in zijn leven bij Saxion? Een van de eerste dingen waaraan hij dan moet denken, is hoeveel toegevoegde waarde de band met het werkveld schept. “Die band is ongelooflijk veel sterker geworden,” zegt hij. “Toen ik net bij de Hogeschool Enschede kwam – de toenmalige naam van Saxion – zag je bij de opleidingen alleen interactie met het werkveld tijdens de afstudeerfase. In die fase begeleidt een docent de student inhoudelijk tijdens een afstudeeropdracht bij een bedrijf.”
In 2005 gingen er stemmen op voor meer interactie met de praktijk. Peter: “Toen kregen we als hbo de opdracht van het ministerie om toegepast onderzoek te doen. Inmiddels heet dat praktijkgericht onderzoek. In de huidige situatie heb je lectoraten die op een bepaald thema gespecialiseerd zijn, en dat stelt je in staat om een hele andere interactie met je beroepenveld te hebben. Daardoor kun je het beroepenveld ook helpen om stappen voorwaarts te maken in hun ontwikkeling op een specifiek gebied. Voor je personeel, je docenten en je studenten heb je dan ook nog eens de real cases in huis. Je kunt je curriculum vervlechten met het onderzoek.”
Als je multidisciplinair werkt, moet je meerwaarde creëren door vanuit je eigen vakgebied bij te dragen aan een gezamenlijk doel.
De waarde van vakkennis
De impact die je kunt hebben op de maatschappij: volgens Peter zou dat – in de geest van de Sustainable Development Goals – altijd in het achterhoofd moeten zitten van onderzoekers en studenten. Wat hij daarbij belangrijk vindt, is dat de waarde van vakkennis wordt begrepen en erkend. Peter: “Ik vind het altijd leuk als mensen zeggen: zonder mijn vakgebied zou de wereld er heel anders uitzien. Eigenlijk hebben ze dan ook wel gelijk. Als morgen chemie niet meer bestaat, dan zouden heel veel dingen in ons dagelijks leven er niet meer zijn. Als chemici zeggen dat de hele wereld om chemie draait, dan betekent dat alleen maar dat ze trots zijn op hun vakgebied.”
Die passie voor een specifiek vakgebied heeft Peter in zijn jaren bij LED alleen maar zien groeien. Bij alle opleidingen en lectoraten. Toch maakt hij een kanttekening: “Met de groei van Internet, ICT en meer recent met artificial intelligence, zie je bijvoorbeeld dat echte oplossingen in de techniek niet langer alleen uit één opleiding komen; echte oplossingen ontstaan nu veel meer vanuit samenwerking. Tegelijkertijd vind ik dat je opleidingen – vakgebieden dus – vooral apart moet zien. Als je multidisciplinair werkt, moet je meerwaarde creëren door vanuit je eigen vakgebied bij te dragen aan een gezamenlijk doel. Als je geen vakgebied meeneemt, heb je niks toe te voegen aan een multidisciplinaire samenwerking.”
Zwarte nagels
Pratend over vakkennis, merkt Peter ineens op dat hij jaloers is op conservatoria. Hij legt uit: “Omdat die jongens en meisjes op hun vijfde een muziekinstrument kiezen. Maar pas als ze met dertien jaar ervaring bij het conservatorium komen, beginnen ze zich écht te bekwamen. Dan zeg ik altijd: ik wou dat ik mensen bij Elektrotechniek of Chemie kreeg met dertien jaar ervaring.”
De vraag rijst of de vooropleiding voor studenten dan veranderd moet worden. “Weet je,” reageert Peter, “het is ook de veranderende maatschappij. Ik ging ooit werktuigbouw doen met zwarte nagels, want ik zat altijd aan mijn brommer te sleutelen. Studenten komen nu met schone nagels bij de opleidingen binnen, dus die moet je nog veel leren over hun vakgebied.” Peter houdt zijn iPhone in de lucht en vervolgt: “Wat hier allemaal in zit aan elektrotechniek, ICT en materialen, of hoe contact maken met bluetooth nou eigenlijk werkt… De mensen zíen het niet meer. Het is verborgen.”
Ik geloof niet dat LED vandaag de dag een gelijke heeft in Nederland. Met acht lectoren in zeven lectoraten.
Mooie momenten
Engineering, de tweede ‘letter’ van de academie LED. Bij sommige mensen zal dat woord nog beelden oproepen van smeerolie en zwarte nagels; andere mensen zullen eerder denken aan een wereld waarin dingen slim worden geconstrueerd. Waar is Peter trots op in die wereld? Hij begint te vertellen over het ontstaan van de opleiding Mechatronica: “Er was een tijd dat er in het hbo minder licenties werden gegeven. Er is toen flink gesnoeid in het aantal bacheloropleidingen. Juist in die tijd kwam mechatronica op. Ik zat toen op het juiste moment in het juiste netwerk, waardoor we samen met drie andere hogescholen, het bedrijfsleven en enkele brancheorganisaties konden zeggen: dit is de opleiding van de toekomst. Om die druk kon het ministerie niet heen. Uiteindelijk kwam die brief met de honorering binnen… nou, dat vond ik wel een mooi momentje.”
Een ander mooi ‘moment’ waaraan Peter moet denken, kan misschien het best worden samengevat als ‘de bouw van een stevige academie’. Hij blikt terug op het ontstaan van enkele vroege lectoraten: “Waarin ga je die lectoraten definiëren? Hoe zet je ze neer en wie zijn betrokken? Ik heb natuurlijk niet zelf de lectoraten grootgemaakt, want dat doen de lectoren. Maar ik vind het fantastisch om bij het ontwikkelproces van ieder lectoraat bij LED betrokken te zijn geweest. Ik geloof niet dat LED vandaag de dag een gelijke heeft in Nederland. Met acht lectoren in zeven lectoraten.”
Ontwerp voor de toekomst
De trots die doorklinkt in de woorden van Peter, geldt voor iedere ‘letter’ van zijn academie. We zijn aanbeland bij de D van Design. Ook bij die letter moet Peter weer terugdenken aan een tijd van pionieren. Een tijd waarin hij samen met vakgenoten van de Universiteit Twente (UT) aan het regionale bedrijfsleven moest uitleggen wat het nut is van goed design. “De UT hielp ons met de aanvraag voor de opleiding Industrieel Product Ontwerpen (IPO),” zegt hij, “en wij hielpen hen met de aanvraag voor Industrieel Ontwerpen (IO). Als je zag hoe het beroepenveld zichzelf op dat gebied de eerste tien jaar moest verkopen…” Het was een ‘verkoopproces’ dat Peter destijds heeft ondersteund als mede-oprichter en voorzitter van het kennisplatform Industrial Design Center (IDC). Inmiddels ziet hij dat het vakgebied “zijn positie heeft verkregen” en de opleiding IPO “zijn plek helemaal heeft verdiend.”
We kunnen niet anders dan ons gesprek eindigen bij de studenten van LED; om hen draait het uiteindelijk allemaal. Hoewel de aansluiting van het onderwijs op het werkveld steeds beter wordt, heeft Peter soms nog het idee dat het bedrijfsleven wacht op ‘het schaap met de vijf poten’; op jonge mensen die zonder professionele aanloop al over een schat aan vakkennis beschikken. Peter: “Wij geven studenten de basiskennis en de juiste attitude om zich door te kunnen ontwikkelen. De discussie dat het bedrijfsleven de aansluiting soms wat minder ervaart… die is van twintig jaar geleden, die is van nu, en die zal er over twintig jaar nog altijd zijn.”
Fotografie: Thomas Busschers
