‘Aardbevingen in Groningen, CO2-opslag en bodemdaling: als de bodem in het nieuws is, dan gaat het vaak over omstreden dossiers,’ vertelt Geert Roovers, verbonden aan het lectoraat Bodem en Ondergrond. Wat betekent duurzaam bodembeheer in de toekomst? Wat is de rol die onderwijs en onderzoek daar samen met het werkveld in kunnen spelen? Nieuwe technologie en regie zijn daarbij sleutelwoorden, aldus de Saxion-lector.
Met het eerste grote gifschandaal in Lekkerkerk werd in de jaren ’80 en ’90 duidelijk dat bodembeheer en, in dit geval –sanering, soms gepaard kan gaan met grote urgentie. 300 bewoners van een nieuwbouwwijk, die op verontreinigde grond was gebouwd, werden tijdens de saneringswerkzaamheden geëvacueerd. De juridische nasleep van de eerste grote Nederlandse bodemvervuilingsaffaire duurde tot 2008. ‘In die tijd was ons vakgebied gericht op specialistisch en urgent werk rond milieuvervuiling,’ legt Geert uit. ‘Inmiddels is onze scope breder geworden. Er spelen nieuwe en complexe vraagstukken en we moeten samenwerken, over de grenzen van ons vakgebied heen.’
Welke bodemvraagstukken zijn nu vooral aan de orde?
‘Met het kabinetsbesluit om de gaswinning in Groningen af te bouwen en het steeds groter wordende klimaatvraagstuk heeft de energietransitie een nieuwe impuls gekregen. Men komt er nu achter dat een belangrijk deel van die transitie via de ondergrond loopt. Onze bodem ligt bijvoorbeeld vol kabels en leidingen. Als we van het gas af gaan, wat doen we dan vervolgens met al die leidingen? Moeten ze verwijderd worden of kunnen we ze straks gebruiken voor de transport van bijvoorbeeld waterstof? En hoe verbinden we dat weer met nieuwe warmtenetten? Ons lectoraat richt zich voornamelijk op de stedelijke omgeving. Op alles dat de mens zelf in die natuurlijke bodem heeft gestopt of wil stoppen. Dat is veel. Het is enorm druk in de ondergrond. Geothermie is een actueel vraagstuk. De winning van heet tot zeer heet water uit de diepere ondergrond is een alternatief voor fossiele energie. Steden maken nieuwe energieplannen en kijken niet alleen naar wind- en zonne-energie. Ook bodemenergie lijkt een optie, hoewel de winning ervan uiteraard allerlei nieuwe vragen oproept. Waar sla je de warmte op? Is er kans op lekkage? Zorgen boringen niet voor nieuwe aardbevingen?’
Bodembeheer vraagt dus om een steeds bredere blik.
‘De bodemvraagstukken van vandaag en morgen vragen inderdaad om een multidisciplinaire aanpak. Denk daarbij aan verstedelijking, ruimtelijke ontwikkeling en de klimaat- en energieontwikkelingen die ik schetste. En aan alle bestuurlijke processen die meespelen. Vanuit die wens om breder te kijken, is vier jaar geleden het lectoraat Bodem en Ondergrond opgericht. Het werkveld en overheden willen samen optrekken met een hogeschool als Saxion die kan meedenken en –ontwikkelen, vanuit onderwijs en toegepast onderzoek. De grote vraag is hoe we nieuwe technologie gaan inzetten om onze bodem duurzaam te beheren.’
In welke onderzoekslijnen zien we dat terug binnen het lectoraat?
‘We houden ons bezig met ondergrondse infrastructuur, bodemdaling, archeologie en gebiedsontwikkeling. Het is een breed onderzoeksgebied voor een klein lectoraat, maar we zien hoe omvangrijk de vraagstukken zijn.’
Hoe leggen jullie de koppeling met het onderwijs? Kun je een voorbeeld geven?
‘Samen met het Centrum voor Ondergronds Bouwen hebben we onderzoek gedaan naar de rol die kabels en leidingen spelen. De bodem zit er stampvol mee, veel partijen –inclusief het bedrijfsleven- hebben er iets over te zeggen, maar niemand is echt de baas. Hoe kun je als gemeente nu goed regie voeren op je ondergrond? Daar hebben studenten Bestuurskunde van de Hogeschool Amsterdam zich over gebogen. Tegelijkertijd inventariseerden Saxion-studenten van de opleiding Civiele Techniek de nieuwste technologieën om grip te krijgen op die kabels en leidingen. Denk aan materiaalkeuze en recent ontwikkelde opsporingsmethoden waarbij radartechniek en digitalisering steeds meer hand in hand gaan.’
Dus ook het bedrijfsleven is nadrukkelijk in beeld?
‘Zeker. Met de NAM en Nouryon zitten we samen met Twentse gemeenten in het onderzoekstraject Het Nieuwe Productielandschap In Twente. In Noordoost-Twente bevinden zich plekken waar de gas- en zoutwinning is gestopt. Samen met studenten bekijken we de mogelijkheden om deze oude locaties opnieuw te ontwikkelen. Hoe kun je boven- en ondergrond met elkaar verbinden? Kunnen er windmolens gekoppeld worden aan de bestaande ondergrondse leidingen? Kun je er duurzame landbouw bedrijven? We kennen in Twente de zouthuisjes, die al sinds de jaren ’50 met hun groene daken een deel van het Twentse landschap bepalen. Ze horen bij de identiteit van het gebied, maar verliezen hun functie als de zoutwinning op die plek stopt. Onze studenten maakten een ontwerp om die huisjes uit te rusten met zonnepanelen en ze te verbouwen tot plekken voor duurzame lokale landbouw. Denk aan het telen van groenten. Studenten werken hard aan hun ideeën en ontwerpen. In juni 2020 presenteren we onze gezamenlijke onderzoeksresultaten op de Architectuurbiënnale in Rotterdam.’
Voldoende toekomst dus, voor de bodemvraagstukken in onderwijs en onderzoek.
‘Er is in Nederland geen hbo-opleiding meer op het gebied van bodem en ondergrond, zoals Milieukunde dat vroeger was. De tijden zijn veranderd en ik weet ook niet of zo’n opleiding er weer moet komen. We hebben landelijk vooral baat bij aandacht voor bodem en ondergrond in opleidingen als Civiele Techniek, Bouwkunde, Ruimtelijke Ontwikkeling, Vastgoed en Makelaardij en Bestuurskunde / Overheidsmanagement. Dat helpt het onderwijs en toegepaste onderzoek om nieuwe maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Vanuit ons lectoraat proberen we continu die verbindende rol te vervullen.’
