Hoe leer je leerlingen plannen tijdens het onderzoekend leren? En hoe zorg je ervoor dat ze hun voortgang kunnen bijhouden en reguleren? Tegenwoordig worden Wetenschap & Technologie (W&T)-lessen in het basisonderwijs vaak vormgegeven vanuit de didactiek van onderzoekend leren.
Deze didactiek is geschikt voor W&T, omdat het leerlingen mogelijkheden biedt om actief kennis en vaardigheden van W&T op te doen door zelf experimenten uit te voeren, data te verzamelen en conclusies te trekken. Onderzoek laat echter ook zien dat onderzoekend leren op basisscholen niet altijd goed uit de verf komt. De leerlinggerichte didactiek die wordt gebruikt tijdens de W&T-onderwijs gaat ervan uit dat leerlingen geen enkel probleem hebben met het reguleren van het onderzoekend leerproces, terwijl onderzoek juist laat zien dat de beperkte mate waarin leerlingen in staat zijn hun onderzoekend leerproces te reguleren het leren in de weg staat. Vooral als het gaat om het plannen en monitoren van leerprocessen ervaren leerlingen vaak problemen. Vanuit dit knelpunt is aan het begin van het schooljaar 2019-2020 een professioneel leergemeenschap (PLG) opgericht. Doel van de PLG is het uitwisselen van kennis en het samen ontwikkelen van concrete materialen die leerkrachten tijdens W&T-onderwijs kunnen inzetten. De PLG is onderdeel van een breder TechYourFuture (TYF)-project, waarin wordt onderzocht hoe leerlingen het beste ondersteund kunnen worden wanneer zij werken aan taken waarin ze zelf onderzoekend bezig zijn.
Concrete opbrengsten van de PLG W&T en zelfregulatie
In de PLG W&T en zelfregulatie wordt samen met leerkrachten en experts gewerkt aan een poster voor scholen. Klik hier om onze (concept)poster te downloaden. Op de poster worden de fasen van onderzoekend en ontwerpend leren (OOL) gekoppeld aan leerstrategieën voor het bevorderen van zelfregulatie bij leerlingen. De poster zal uiteindelijk zo vormgegeven worden dat leerkrachten gericht en stapsgewijs aandacht kunnen besteden aan de leerstrategieën tijdens de verschillende fasen van onderzoekend en ontwerpend leren. De PLG richt zicht daarbij in eerste instantie op de lesfases van onderzoekend leren, aansluitend bij het onderzoeksproject “Bevorderen van zelfregulatie bij onderzoekend leren”.
De cyclus van onderzoekend leren hebben we uitgebreid met drie leerstrategieën die zich in de buitenste schil van het model van onderzoekend leren bevinden. Deze leerstrategieën zijn gedurende de gehele les en alle fasen van onderzoekend leren van belang. De andere elf zelfregulatiestrategieën worden uiteindelijk ontworpen als buttons die in het midden van het didactische model geplaatst kunnen worden, waardoor het voor leerlingen direct duidelijk is welke strategieën bewust aandacht krijgen tijdens de verschillende fasen van onderzoekend leren. Het gaat hier om strategieën als: overzien, vooruitkijken, structureren, jezelf kennen en jezelf, de omgeving en anderen organiseren. Aan de hand van deze poster kan de leraar bijvoorbeeld tijdens de fase “onderzoek opzetten" gericht keuzes maken om zelfregulatiestrategieën in te zetten, afhankelijk van de behoeftes en het ontwikkelingsniveau van de leerlingen.
Naast de poster ontwikkelen we ook concrete lesmaterialen en onderzoeken we welke ondersteuning leerkrachten nodig hebben voor het effectief bevorderen van zelfregulatiestrategieën. Andere producten die we ontwikkelen, zoals voorbeeldwerkvormen voor het effectief inzetten van verschillende zelfregulatiestrategieën, kunnen vervolgens per lesfase gekoppeld worden aan de cyclus van onderzoekend leren en de uiteindelijke poster.
Kennisnetwerk Lerende Leraren
De PLG W&T en zelfregulatie komt voort uit het stichtingoverstijgende kennisnetwerk Lerende Leraren. Vanuit dit netwerk zijn verschillende PLGs ontstaan om van en met elkaar te leren. In deze PLGs wordt gewerkt aan kennisontwikkeling en kennisdeling om zo essentiële kennis te definiëren die tot productontwikkeling voor het gehele werkveld leidt. De PLG W&T en zelfregulatie bestaat vooralsnog uit drie leerkrachten uit het basisonderwijs, drie docent/onderzoekers vanuit Saxion (APO), een onderwijskundige van TechYourFuture en twee leden van het lectoraat vernieuwingsonderwijs.
Verdere deelname van leerkrachten uit het basisonderwijs is voor de PLG W&T en zelfregulatie zeer waardevol om ontwikkelde materialen samen met leerkrachten en scholen te kunnen testen. Daarmee zullen de ontwikkelde materialen nog beter aansluiten op wat leerkrachten en scholen nodig hebben.
Ben je leerkracht in het basisonderwijs en wil je deelnemen aan de PLG W&T en zelfregulatie? Meld je dan aan via [email protected].
Door Kim Koehorst-Masselink, Anika Embrechts, Jaap de Brouwer, Patrick Sins en Marit Benes
Kim Koehorst-Masselink is docent/onderzoeker bij Team Onderzoek en Onderwijs Transfer, Saxion
Anika Embrechts is hoofddocent/onderzoeker Natuuronderwijs & Techniek APO & Trainer Bureau Onderzoek en Onderwijs Transfer APO, Saxion
Jaap de Brouwer is montessoriopleider, docent aan de Academie Pedagogiek en Onderwijs en onderzoeker in het lectoraat Vernieuwingsonderwijs, Saxion
Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs, Saxion en Thomas More Hogeschool
Marit Benes is onderwijskundige bij TechYourFuture
