Elkaar anders vasthouden: hoe sociaal aanraken in de zorg tijdens en na corona mogelijk blijft

In coronatijd ervaren veel mensen het als een groot gemis om elkaar niet te kunnen aanraken. De term Huidhonger, die eerder vooral voor baby’s werd gebruikt, is ineens gemeengoed geworden. Ook in de zorg is het gemis aan aanraking voelbaar. Marijke Noome is hoofddocent palliatieve zorg en legt uit hoe Saxion, met samenwerkingspartners tot het project Sociaal Aanraken op Afstand kwam: “Vorig jaar april, toen we in de eerste fase van de coronacrisis zaten, was ik met associate lector Madeleen Uitdehaag van ons lectoraat Verpleegkunde al bezig met het onderwerp. Los van de ontwikkelingen rond Covid stelden we onszelf de vraag hoe we onderzoek konden doen naar technologie in de palliatieve zorg of het anders inrichten van werkprocessen.”

Sociaal aanraken als eerste levensbehoefte

In de palliatieve zorg, zo legt Marijke uit, wordt de inzet van technische hulpmiddelen niet als een vanzelfsprekende vervanging of ondersteuning  gezien van de ‘warme zorg’ die gepaard gaat met de begeleiding van mensen in de laatste fase van hun leven. “In alle zorg, maar zeker ook in de palliatieve zorg is het sociaal aanraken van wezenlijk belang,” vertelt ze. “Sociaal aanraken is echt een eerste levensbehoefte. Het is wetenschappelijk bewezen dat aanraking zorgt voor ontspanning, voor vermindering van stress en pijn. Het is een belangrijke manier van communiceren.” Daarbij is er een verschil met functioneel aanraken in zorgsituaties, bijvoorbeeld wanneer een zorgverlener een patiënt wast of medicijnen toedient, legt Marijke uit.

Techniek inzetten om sociaal aanraken te ondersteunen

De coronacrisis zorgde voor een extra impuls en aanleiding om het onderzoek met diverse Saxion-lectoraten, een aantal zorginstellingen en een bedrijf te starten. “Maar de uitkomsten en prototypes die we gaan ontwikkelen, zijn ook na deze coronatijd van blijvende waarde. Nog steeds zullen we dan in zorgsituaties te maken hebben met besmettelijke ziektes, zoals de ziekenhuisbacterie MRSA en met griep. En als we naar kwetsbare doelgroepen kijken, dan kun je bijvoorbeeld denken aan leukemiepatiënten die langere tijd beschermd verpleegd moeten worden. Ook daar is de vraag of en hoe je het sociaal aanraken in de zorg kunt ondersteunen of vervangen.”

Bij het onderzoek vindt een unieke samenwerking plaats tussen zes Saxion-lectoraten. “Het is geweldig dat we vanuit zoveel disciplines om zo’n onderzoeksvraag heen kunnen gaan staan. We kijken niet alleen vanuit de verpleegkundige hoek, maar ook vanuit ethiek, ambient intelligence, industrieel ontwerp en textiel. Het komende jaar willen we drie prototypes ontwerpen die potentieel doorontwikkeld kunnen worden om in zorgsituaties sociaal aanraken te ondersteunen.”

Knuffelwand en HEY bracelet

Tijdens de huidige pandemie wordt wereldwijd geëxperimenteerd met oplossingen waarbij patiënten, al dan niet in quarantaine, toch aanraking kunnen ervaren. Zo ontstonden er varianten op een knuffelwand. Bijvoorbeeld in de vorm van een plastic scherm met uitsparingen waaraan lange handschoenen bevestigd zijn. Wie er zijn handen en armen in steekt, kan een dierbare aan de andere kant veilig omhelzen. Het zorgt vaak voor ontroerende taferelen. “Wanneer je elkaar kunt vasthouden, levert dat een prikkeling in de zenuwbanen op, waarbij er een hormoon vrijkomt dat een positief effect heeft op het welzijn van de patiënt. Dit soort oplossingen zijn relevant in de hele breedte van de zorg: in ziekenhuizen en verpleeghuizen, maar ook in woonsituaties voor verstandelijk beperkte mensen, in de psychiatrie en in de thuiszorg.”

Een mogelijk andere oplossing vormt het voorborduren op het concept van de HEY Bracelet: een armband die het mogelijk maakt de drager op afstand een aanraking te sturen, in de vorm van een kneepje of een kort trilsignaal. “Omdat ook ons lectoraat Sustainable & Functional Textiles betrokken is, kunnen we zoeken naar oplossingen waarbij we druk en aanraking kunnen veraangenamen met textiele toepassingen.”

Zintuigen activeren

Los van het inzetten van wanden, armbanden of andere objecten kan ook het activeren van de zintuigen bij contact op afstand nader onderzocht worden, vult Noome aan: “Als je een videogesprek met iemand hebt, kan ook je reuk geprikkeld worden. Bijvoorbeeld wanneer je de vertrouwde geur ruikt van degene met wie je praat. Denk ook aan het aanraken van een stukje stof, waardoor je het gevoel hebt dat die persoon bij je is. Ook die vormen van simulatie behoren tot de mogelijkheden.” Tenslotte is het mogelijk om bestaande werkprocessen en -procedures onder de loep te nemen: in welke situaties kan er wél veilig echte aanraking in zorgsituaties plaatsvinden? Daarbij beslaat het onderzoek dus het volledige spectrum: van werkprocessen tot een slimme inzet van techniek.

“We gaan in ons onderzoek specifiek de betekenis van sociaal aanraken onderzoeken. Nog los van wat we er medisch al over weten. Wanneer we nog beter in beeld hebben welke zintuiglijke aspecten essentieel zijn, kunnen we die kennis meenemen in het ontwikkelen van de prototypes. Daar hoort ook de vraag bij: welke barrières herkennen we nu? Is het vooral moeilijk dat we niet bij iemand kunnen zijn? Gaat het vooral om het ontbreken van huidcontact, of missen we de geborgenheid?”

Praten met zorgverleners en zorgvragers

Saxion en samenwerkingspartners gaan aan de slag via de Design Thinking Methode:  “We doen literatuuronderzoek, maar praten ook nadrukkelijk met experts. Denk daarbij aan onze lectoren en professoren van de Universiteit Twente en de Universiteit Utrecht, maar ook met zorgverleners én zorgvragers. Bij patiënten of cliënten gaan we nadrukkelijk vragen wat hén kan helpen. Daarnaast hebben we contacten met onderzoekers in Canada van de University of Waterloo en ook met onderzoekers in het Verenigd Koninkrijk. We merken dat veel mensen belangstelling hebben voor ons onderzoek en de uitkomsten ervan. Het draait nu natuurlijk allemaal om het vervullen van die ene behoefte die we wereldwijd voelen. In deze coronatijd is dat duidelijker geworden dan ooit.”