Sociaal Aanraken op Afstand: 'Uitgangspunt is een gevoel van veiligheid en verbondenheid'

Er gaat niets boven een arm om je heen of een hand op je schouder, wanneer je bijvoorbeeld in een ziekenhuis of verpleeghuis verblijft en je dierbaren in coronatijd niet dicht bij je kunt hebben. Het leverde de afgelopen twee jaar moeilijke en soms hartverscheurende situaties op. Voor patiënten, hun dierbaren en, zij het op een andere manier, voor zorgmedewerkers die hun cliënten professioneel nabij wilden zijn.

Drie prototypes

Vorig jaar startte Saxion met het project Sociaal Aanraken op Afstand, dat gefinancierd werd met een RAAK KIEM-subsidie. Met de gekozen Design Thinking Methode leidde het onderzoek, via een gefaseerde aanpak van groepssessies en individuele interviews tot het ontwikkelen van drie prototypes: een nekkraag, een slaapkussen en een hulpmiddel waarmee je op afstand elkaars hand stevig kunt vasthouden. Bij het ontwerpen van de prototypes was een Smart Solutions-studententeam van Saxion betrokken.

Nabijheid en geborgenheid

Voordat de studenten aan de slag konden met het ontwikkelen van deze hulpmiddelen, bogen onderzoekers, met professionals uit de zorg en het bedrijfsleven zich over verschillende aspecten rond sociaal aanraken. “Je kunt op zoveel manier tegen het vraagstuk aankijken,” vertelt projectleider Marijke Grönloh. “Wat verstaan we bijvoorbeeld onder gepast sociaal aanraken? En wat vinden we daarvan op ethisch vlak, maar ook op het gebied van adoptie van hulpmiddelen? De conclusie is dat het altijd moet gaan om de interactie tussen twee mensen, waarbij zij nabijheid en geborgenheid ervaren. Het uitgangspunt is een gevoel van veiligheid en verbondenheid”.

Zintuigen

In het onderzoek was veel aandacht voor de manier waarop zintuigen een rol spelen bij het vervangen, simuleren of ondersteunen van sociaal aanraken. “Ook daar hebben we met experts en ervaringsdeskundigen over gesproken,” vertelt Marijke. “Het mag geen truc worden. De aanraking moet een oprechte, authentieke ervaring met zich meebrengen. Daarbij spelen zintuiglijke waarnemingen als warmte, geur, geluid en gehoor een rol. Vanuit ethisch perspectief hebben we geconcludeerd dat je sociaal aanraken niet moet willen vervangen. Het is een intense ervaring voor mensen in een kwetsbare situatie. Aanraking simuleren en ondersteunen kun je wèl.”

Invloed van corona

Zorgprofessionals van Gelre ziekenhuizen en ZorgAccent gaven bij het onderzoek aan wat voor hen het belang van sociaal aanraken is, in welke situaties het in hun werk voorkomt en wat de invloed van corona op sociaal aanraken is geweest. Meestal bleek dat zij, al was dat vaak met beschermingsmiddelen, hun patiënten voldoende nabij zijn. Dit was vooral functioneel en minder sociaal. Toch speelden er wel belemmeringen mee. Voor hun patiënten waren zij niet altijd herkenbaar of verstaanbaar achter een mondkapje of in een beschermend pak. Ook konden zij hun patiënten weliswaar aanraken, maar moest dat vaak met handschoenen gebeuren en was er minder tijd voor sociale interactie.

Elkaar wel zien, maar niet aan kunnen raken

Uit de interviews met patiënten en hun naasten bleek dat vooral deze doelgroep het aanraken met een naaste miste. “Denk aan het bezoek van een moeder in een verpleeghuis, of van een kind in de gehandicaptenzorg. Mensen moesten aan beide zijden van een glazen wand zitten. Met name het elkaar wel van dichtbij kunnen zien, maar niet aan kunnen raken, maakte die ervaring extra zwaar,” aldus Marijke. “Dat leerden we uit de gesprekken met cliënten en familieleden over situaties die zij niet nogmaals wilden meemaken. Bij het videobellen kon je elkaars hand niet vasthouden en was je bijvoorbeeld vaak afhankelijk van een zorgmedewerker die technisch moest ondersteunen.”

Ideeën

Uit de verschillende onderzoeksfases die met betrokken werden doorlopen, kwamen ideeën en oplossingsrichtingen voor hulpmiddelen die een ondersteunende rol kunnen spelen wanneer dierbaren elkaar niet aan kunnen raken. “Begin dit schooljaar gingen studenten voor hun Smart Solutions Semester aan de slag met de uitgangspunten die vanuit het onderzoek geformuleerd waren. Dat deden ze in multidisciplinaire groepen, vanuit de opleidingen Verpleegkunde, Industrieel Productontwerp, Fashion & Textile Technologies, Facility Management en Hotelmanagement. Die laatste invalshoek mag misschien bijzonder klinken, maar deze studenten zijn ook sterk gericht op de ervaring van consumenten.”

Haptische nekkraag

Eén van de prototypes die de studenten ontwikkelden was de Soft Touch: een haptische nekkraag die je omhangt, opgebouwd uit verschillende textiellagen die zich naar het lichaam vormen. “De kraag bevat tactoren. Dat zijn verschillende punten aan een zogenaamde string, ontworpen door Elitac Wearables. Beiden hang je de kraag om bij het beeldbellen. De ander verandert zijn achtergrond in een foto van jouw kamer. Dat draagt op de eerste plaats al bij aan een gevoel van nabijheid. Wanneer jouw dierbare een hand op de eigen schouder legt, stimuleert dat via de nekkraag de druk op de schouder van de ander. De ondersteunende software werd ontwikkeld door het lectoraat Ambient Intelligence.”

Hygiëne waarborgen

Werkte de kraag? “Ja, ik ben trots op het werk van de studentengroep. Het ging niet alleen om techniek, maar bijvoorbeeld ook om hoe de stof aanvoelde en hoe goed de hygiëne te waarborgen was. Daarvoor hebben de studenten ook samengewerkt met de Hygiënedienst van het Gelre ziekenhuizen. De nekkraag is een enorme stap in de goede richting, al moet de aanraking nog verder verfijnd worden. Minder voelen als een massage. De studenten hebben zelf aanbevelingen geschreven voor vervolgstappen.”

Connect To Sleep

Ook de Connect To Sleep werkte veelbelovend als prototype. Het is een lange slurf van memory foam, die zich vormt naar het lichaam, omwikkeld met een elektrische deken en een hoes. “Je kunt je in bed om het kussen krullen, alsof je tegen je partner aanligt. Het bevat bovendien een device, waarmee je het geluid van je slapende partner kunt horen. Als opname of live. De hoes kan de geur van de ander bevatten, waardoor het lijkt alsof hij of zij dichtbij is. De Connect To Sleep is door verschillende mensen getest. Hoewel het object misschien nog net te groot is, vonden onze testers het een geweldige oplossing. Het kussen draagt  bij aan een gevoel van nabijheid en geborgenheid, gaven ze aan. Met name de warmte en de zachtheid van de Connect To Sleep speelden daarbij een rol.”

Hand To Hold

Tenslotte is er de Hand To Hold: een buis, gevuld met warm water, met aan weerszijden een plastic handschoen. Wie in de ene handschoen knijpt, zorgt ervoor dat het water zich naar de andere handschoen verplaatst, waardoor deze druk uitoefent op de hand van degene die dat andere uiteinde vasthoudt. Even simpel als effectief. Het hulpmiddel kan ingezet worden wanneer mensen aan weerszijden van een scherm of wand contact mogen hebben. “Ook hier is nadere uitwerking nodig. Kun je met gel of een watertoevoer zorgen dat de handschoenen langer warm blijven? En hoe los je het lege gevoel op, wanneer iemand in 'zijn' handschoen geknepen heeft?”

Vervolgonderzoek

Het zijn belangrijke vragen en ervaringen die vragen die een opstap bieden naar vervolgonderzoek, concludeert Marijke. “Daarover praten we in deze periode met onze consortiumpartners. Ons onderzoek laat zien dat sociale aanraking vraagt om een combinatie van zintuigen en verschillende soorten interactie, terwijl bestaande oplossingen zich vaak juist op één zaak richten. Bijvoorbeeld op een vorm van communicatie, zoals videobellen. Dat geeft aanleiding tot vervolgonderzoek. We kijken naar een integrale benadering, afgestemd op de wensen en behoeften van gebruikers. Van zorgprofessionals, maar vooral van patiënten en hun dierbaren, bij wie de behoefte tot aanraking vanzelfsprekend het grootst is.”

Dr. Marijke Grönloh-Noome is sinds 2019 verbonden aan Saxion. Zij is hoofddocent- en onderzoeker Palliatieve Zorg. Daarbij is ze werkzaam voor de Academie Gezondheidszorg en het lectoraat Verpleegkunde