Wat hebben jonge alleenstaande asielzoekers nodig in Nederland? Safoura Ghaeminia onderzocht het

In 1991 kwam Safoura Ghaeminia met haar broer en zus naar Nederland. Safoura was bijna zeven en ook haar broer en zus waren minderjarig. Een ingrijpende gebeurtenis in een mensenleven. Maar door haar jonge leeftijd en het toelatingsbeleid in die periode, was haar start in Nederland een relatief gunstige. Dat is voor de huidige generatie alleenstaande, minderjarige asielzoekers (ama’s) anders, vertelt ze: “In 2001 is het toelatingsbeleid voor deze kinderen aangescherpt. Jongeren vanaf vijftien jaar, die niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning, krijgen te horen dat ze Nederland na hun achttiende moeten verlaten. Nederland mag geen minderjarige asielzoekers terugsturen als er geen opvang in het land van herkomst is, maar na hun achttiende mag dat wel.”

Inspiratie voor promotieonderzoek

Het verschil tussen haar eigen situatie en deze nieuwe generatie jonge asielzoekers inspireerde Safoura tot haar promotieonderzoek, waarbij ze van negentien jongeren met diepte-interviews hun levensloop nauwkeurig in kaart bracht.

“Ik was destijds zeven jaar, maar wanneer ik tien jaar later in Nederland was gearriveerd en ik niet was erkend als vluchteling, had ik op mijn zeventiende in een hele andere positie gezeten. Daarom heb ik voor mijn onderzoek een groep van vijftien- tot achttienjarigen geïnterviewd. Jongeren die tussen 1995 en 2005 als alleenstaande minderjarige asielzoeker naar Nederland kwamen. Bijvoorbeeld door oorlog of vanwege een politiek onveilige situatie. Ook heb ik interviews afgenomen met mensen die nu al minstens tien jaar in Nederland wonen. Ik wilde onderzoeken wat zij over een langere periode nodig hebben om hier hun leven op te kunnen bouwen. De focus in de gesprekken lag op hun dagelijks leven, zoals de schoolloopbaan, het opbouwen van een sociaal netwerk en de emotionele verbondenheid met Nederland.”

Arts of advocaat willen worden

De interviews lieten een aantal duidelijke patronen zien. “Als algemene conclusie kun je stellen dat er te weinig ruimte is voor de verschillende behoeften die deze jongeren hebben. Zo leerde ik uit een aantal gesprekken met jongvolwassenen dat ze snel na hun aankomst in Nederland succesvol wilden zijn, door bijvoorbeeld arts of advocaat te worden. De studie bood hen houvast in een vreemd land, ver van huis en familie. Ze deden hard hun best, na alles dat ze meegemaakt hadden. Om het gevoel te hebben dat hun vlucht niet voor niets was geweest, maar ook om iets terug te kunnen doen. Voor hun familie en voor Nederland.”

Toch konden sommigen hun ambities niet waarmaken, omdat zij een lange tijd niet naar school mochten. Na het achttiende jaar mogen jongeren zonder verblijfsvergunning geen nieuwe opleiding starten. “Die jaren voelen als verloren jaren. Zonder vergunning waren zij bezig te overleven, in plaats van te werken aan een goede toekomst.” Het geeft ze zelfs na jaren het gevoel dat ze niet volwaardig mee kunnen doen in Nederland, vertelt Safoura: “Ze denken: ik heb zó mijn best gedaan, heb alles opgepakt wat er van mij verlangd werd, maar toch red ik het niet. Door het systeem. Ook al krijgen deze jongeren uiteindelijk een verblijfsvergunning en hebben sommigen uiteindelijk een hbo- of universitaire opleiding afgerond, deze ervaring blijft hen achtervolgen. Het doet iets met hun gevoel zich voldoende in Nederland thuis te kunnen voelen.”

Gebrek aan taalondersteuning

Een andere belemmering in de schoolloopbaan voor jonge asielzoekers, is het gebrek aan taalondersteuning, concludeerde Safoura: “Uit onderzoek weten we dat het vijf tot tien jaar duurt om je taalniveau in lijn te brengen met je werkelijke capaciteiten. Maar in Nederland komen deze jongeren eerst in een internationale schakelklas om de taal te leren, waarna ze moeten doorstromen. In het vervolgonderwijs, op het mbo, het hbo of de universiteit is hun taalniveau dan nog onvoldoende en ontbreekt het op de meeste plekken aan langdurige taalondersteuning."

Een hecht en veilig netwerk opbouwen

Uit haar onderzoek kwam ook een groep met een ander profiel naar voren. Hierbij ging het om jongvolwassenen die zich niet direct op een carrière richten, maar op het opbouwen van een hecht en veilig netwerk. “Je ziet dat deze groep relatief vroeg een eigen gezin wil. Ze missen hun familie en zoeken op deze manier naar een nieuwe vorm van geborgenheid. Maar het is moeilijk een goede partner en ouder te kunnen zijn als zij na hun achttiende jaar geen vergunning hebben. Ze moeten vaak verhuizen, weten niet of ze in Nederland mogen blijven, kunnen geen opleiding volgen en hun kinderen geen stabiel leven en een goede toekomst bieden."

Onmogelijke opgave

"Van jonge asielzoekers wordt verwacht dat ze vanaf hun achttiende op alle gebieden zelfstandig zijn. De begeleiding vanuit sociaal werkers stopt en ze moeten zelfstandig wonen. Maar tegelijkertijd worden ze vanuit het onderwijssysteem en het toelatingsbeleid belemmerd in die zelfstandigheid. Dus enerzijds wordt de transitie naar volwassenheid versneld, terwijl deze anderzijds wordt vertraagd. Ook komen de eisen die aan hun burgerschap worden gesteld niet overeen met de mogelijkheden. Zo wordt verwacht dat migranten werken, de taal goed spreken en zich verbonden voelen met Nederland. Een bijna onmogelijke opgave als zij geen toegang hebben tot onderwijs, geen verblijfsvergunning ontvangen en ook te maken krijgen met racisme.”

Taalondersteuning parallel aan de opleiding

Uit het onderzoek komen een aantal belangrijke aanbevelingen naar voren. Zo is het bieden van taalondersteuning, parallel aan de opleiding, een belangrijke oplossing om jongeren tot hun recht te laten komen, zegt Safoura: “Het bemoedigt hen ook, geeft jongeren een veel stevigere basis om een passend opleidingsniveau te halen.” Daarnaast zou het voor jongeren mogelijk moeten worden om verlengde opvang en begeleiding te kunnen krijgen, zoals ook de Kinderombudsman onlangs bepleitte. “Maatwerk kan dan betekenen dat jongeren bijvoorbeeld de mogelijkheid hebben nog één of twee jaar extra opvang te krijgen of, als ze behoefte hebben, aan te kunnen kloppen voor advies. Dan is het meer een vorm van achtervang, zoals veel Nederlandse jongeren dat met hun thuisfront hebben.”

Ook kunnen jongeren sneller een duurzaam toekomstperspectief krijgen, luidt één van de conclusies van het onderzoek. Dat perspectief komt er, als zij een verblijfsvergunning krijgen, wanneer er geen goede opvangmogelijkheden zijn in het land van herkomst. “Jaren wachten met het idee dat je uiteindelijk teruggestuurd wordt, is heel schadelijk. Jongeren verliezen hun toekomstdromen, voelen zich eenzaam en niet thuis in Nederland. Zowel voor de jongeren als voor Nederland is dat een enorm verlies.”

Fotografie: Thomas Busschers