Serious game moet leververvetting tegengaan: ‘Veel staat of valt bij een gezonde leefstijl’

Tom Wassink 14 februari 2023 Leestijd Minuten

Kun je mensen met een niet-alcoholische leververvetting bewust maken van een gezonde leefstijl door ze te laten gamen? Dat is wat Gezondheid & Technologie-docent/onderzoeker Sharon Oude Veldhuis de komende jaren probeert te achterhalen tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit Twente. “Het is een stukje bewustwording: wat zit er in voeding en hoe kun je de vertaalslag maken naar de praktijk?”

Wat is niet-alcoholische leververvetting?

Bij niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) is er volgens de Maag Lever Darm Stichting sprake van een verstoorde vetstofwisseling en/of suikerstofwisseling in de lever, waardoor vet zich ophoopt in de levercellen. Zoals de naam eigenlijk al verklapt, is de oorzaak hiervan niet overmatig alcoholgebruik. De ziekte komt vaker voor bij mensen met overgewicht en obesitas, diabetes type 2, een verhoogde bloeddruk en afwijkingen van de vetstofwisseling en cholesterolstofwisseling.

Geschat wordt dat liefst 25% van de Nederlandse bevolking – een deel zelfs zonder het te weten – te kampen heeft met niet-alcoholische leververvetting, ook wel afgekort als NAFLD (non-alcoholic fatty liver disease). En voor deze aandoening is geen medicijn beschikbaar. De enige remedie: een gezondere leefstijl.

Stukje bewustwording

Maar bij de afdeling Maag-, Darm- en Leverziekten van Medisch Spectrum Twente (MST) zien ze dat veel patiënten moeite hebben met het aanpassen van hun leefstijl. “Terwijl dat de enige manier is om van de ziekte af te komen”, legt Sharon Oude Veldhuis uit. Zij is docent van de opleiding Verpleegkunde en de studieroute Gezondheid & Technologie en doet als PhD-student bij Universiteit Twente haar promotieonderzoek over dit voor veel mensen nog onbekende onderwerp. “Diabetes kent bijvoorbeeld iedereen, maar op een of andere manier landt dit niet. We denken dat we met een stukje bewustwording de ziekte meer op de kaart kunnen zetten.”

Patiënten met NAFLD moeten gezonder eten – minder snelle koolhydraten en meer vezels – en meer bewegen. Maar dat blijkt dus makkelijker gezegd dan gedaan. Het MST krijgt veel signalen dat mensen niet weten wat ze moeten doen. Als maag-, darm- en leverarts Maureen Guichelaar in gesprek raakt met Rene Stam van Textown Games gaat het balletje rollen en bekijken ze de mogelijkheden tot een serious game: een digitaal spel met een ander primair doel dan puur vermaak.

“En om daarbij tot een nóg beter resultaat te komen, worden Lisette van Gemert (e-health) en Stans Drossaert (gezondheidspsychologie) van Universiteit Twente erbij betrokken, evenals Marjolein den Ouden van het Saxion-lectoraat Technology, Health and Care. Zij vond het een mooi onderwerp om aan mijn promotieonderzoek te koppelen. Het werd me dus zo in de schoot geworpen”, aldus Sharon. “Daar heb ik geluk mee gehad.”

Hoe promoveer je via een PhD-programma?

Het PhD-programma is een post-masteropleiding (en vaak bovendien een betaalde baan) waarmee je kunt promoveren en zo de titel doctor (dr.) kunt verdienen. Je doet vier jaar lang diepgaand onderzoek binnen een specifiek onderzoeksgebied en sluit af met een proefschrift en de presentatie en verdediging van het onderzoek. Als je dit succesvol afrondt, ben je officieel een Doctor of Philosophy (PhD).

Naast het promotieonderzoek gaat voor Sharon ook haar reguliere werk als docent gewoon door. En daar is ze blij mee. “Voor mij is het vooral heel fijn dat ik gewoon onderdeel blijf van het een Saxion-onderwijsteam. Ik denk dat heel veel PhD-studenten ermee worstelen dat ze op een eilandje belanden en dat ze het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan. Dat herken ik helemaal niet. Ook ik voel frustratie wanneer het even niet loopt zoals ik zou willen of het even niet snel genoeg gaat, maar je hebt altijd een basisteam waar je onderdeel van bent en waar je steun uit haalt. Iedereen vraagt of ik het niet zwaar vind om dit in drie dagen te doen, maar ik vind juist van niet. Nu heb ik ook nog een leven naast mijn promotieonderzoek, niet alleen privé, maar ook qua werkzaamheden. En die afwisseling is heel fijn.”

Wetenschappelijk onderbouwd testen

Wat ook meehelpt: de Maag Lever Darm Stichting stelt budget beschikbaar om de game te ontwikkelen en te testen. “Met daarbij nog de Saxion Promotiebeurs hebben we de mogelijkheid om eerst écht wetenschappelijk onderbouwd een behoefte-analyse te doen en de gebruiksvriendelijkheid te testen. De behoefte-analyse doen we door vierhonderd patiënten te bevragen over waar ze tegenaanlopen rondom hun ziekte en of ze begrijpen wat ze precies moeten aanpassen in hun leefstijl. Daarna kijken we tijdens de usability-test waar mensen op klikken, in welke volgorde ze dat doen en hoe lang ze kijken naar bepaalde onderdelen, met behulp van een eye-tracker.”

Vervolgens wordt de game daadwerkelijk ontwikkeld en als geheel getest, door logdata bij te houden via bepaalde markers in de game. “Zo kunnen we gebruikersprofielen van mensen maken, om te zien voor wie dit nou het beste werkt. Als de game bij bepaalde mensen goed werkt, hebben ze dan iets specifieks gedaan in de game? We hopen op die manier aanvullende objectieve data te verkrijgen.”

Gezond eten een gewoonte

De game bestaat uit vier levels met quizvragen over verschillende onderwerpen, zoals de lever, leverziekten, voeding en weerstand bieden tegen verleidingen. “Alles waar je mee te maken kunt krijgen als je je gedrag daadwerkelijk wil aanpassen. Het tweede deel is een toepassingsspel. Mensen gaan daar praktisch oefenen: hoeveel koolhydraten, vezels en vetten zitten er in een bepaald product? Wat kun je samenvoegen tot een gezonde maaltijd? Het is een stukje bewustwording: wat zit er in voeding en hoe kun je de vertaalslag maken naar de praktijk. Dat is namelijk wat ze uiteindelijk moeten doen. Als ze in de winkel al weten wat er in bepaalde voeding zit, wordt gezond eten hopelijk een gewoonte.”

Enkele screenshots uit de eerste versie van de game (klik voor volledige grootte):

Anno februari 2023 zijn de resultaten van de behoefte-analyse binnen en test men de game op gebruiksvriendelijkheid. Het plan is om nog voor de zomer te beginnen met het testen van de volledige game. Daar hoopt Sharon begin 2024 mee klaar te zijn. “Al is dat misschien wat optimistisch”, nuanceert ze direct. “Maar dán kunnen we gaan bekijken: hebben mensen na het spelen van de game meer kennis of motivatie? Vertonen ze gezonder gedrag? En hebben ze een lager gewicht? Als dat niet zo is, gaan we onderzoeken: waar ging het nou mis? Misschien hebben ze inmiddels wel de juiste kennis, maar kunnen ze niet omgaan met verleidingen. En met deze informatie kunnen wij weer bepalen hoe we de game nog beter kunnen toepassen in de praktijk.”

Multi-inzetbaar

“Het is heel mooi om hiermee aan de slag te gaan”, gaat Sharon verder. “Aan de ene kant om te kijken wat de belemmeringen zijn in het dagelijks leven die ervoor zorgen dat het niet lukt om gedrag te veranderen en aan de andere kant om uit te zoeken hoe we een grote stap kunnen maken wat betreft de kennis en leefstijl van de patiënten. Er bestaan veel misverstanden over de ziekte en ik denk dat als je die wegneemt, je goede houvast kunt bieden: als je dit en dit doet, verbeter je al een hoop in je leefstijl.”

De game is bovendien multi-inzetbaar. “Overgewicht kan ook bijdragen aan andere aandoeningen. Het spel kan daarom ook aan heel veel andere mensen voordelen bieden. Afvallen verlaagt namelijk het risico op hart- en vaatziekten en diabetes”, aldus Sharon. “Veel staat of valt dus bij een gezonde leefstijl.”

Tom Wassink

Met een journalistieke én een marketingachtergrond is Tom Wassink als online redacteur bij de Dienst Marketing en Communicatie altijd op zoek naar een verhaal. In zijn vrije tijd houdt hij zich, zowel binnen als buiten de lijnen, vooral bezig met sport en dan in het bijzonder met voetbal.