Smart Skills@Scale: een leven lang ontwikkelen in de slimme industrie

We hebben met elkaar afgesproken aan de rand van Roombeek, de herrezen wijk waar restanten van de Enschedese textielindustrie nog steeds aan de horizon te zien zijn. Maar we gaan het vandaag niet hebben over de fabrieksarbeiders van het verleden, maar over de productiemedewerkers van de toekomst. En over de vraag hoe je hen een leven lang ‘meeneemt’ bij nieuwe technologische ontwikkelingen. “Het is echt een complex vraagstuk,” zegt Maaike Endedijk, hoogleraar op het gebied van Professioneel Leren en Technologie. “Daarom ben ik ook zo blij dat we nu zo’n enorm project gehonoreerd hebben gekregen, waarin we echt die complexiteit kunnen vatten, en niet slechts één aspect.”

Als we plaats hebben genomen in het café van Rijksmuseum Twenthe, uitkijkend over de binnentuin, slaat naast ons een espressomachine aan. De machine wordt behendig bediend door een museummedewerker. We hebben het over mensgerichte productiesystemen; het klinkt bijna als een tegenstelling. Is een machine niet per definitie iets kouds, en een mens eerder iets warms? “Die term komt uit de Industrie 5.0,” vertelt Maaike. “In de Industrie 4.0 is de mens door de automatisering een beetje buitenspel gezet. Economische waarde was het hoogste goed. De Industrie 5.0 zegt eigenlijk: zo gaan we het niet redden met elkaar. We moeten juist kijken naar hoe mens en machine elkaar kunnen aanvullen.”

Doorbraak forceren

“Hoe houd je de vakmensen in beweging?” vraagt Stephan Corporaal zich hardop af. Iets wat nodig is om het nog wél te kunnen redden, zeker in een samenleving waar de beroepsbevolking vergrijst en technologische ontwikkelingen vragen om nieuwe kennis en kunde. Met zijn lectoraat, Human Capital, doet Stephan veel onderzoek in de industriesector. “In Nederland heeft de industrie haar krachten gebundeld in fieldlabs,” zegt hij. “Dat zijn regionale hubs van bedrijven die met elkaar samenwerken aan technische en sociale innovaties. We hebben veel van die hubs verbonden in het onderzoeksprogramma Smart Skills@Scale, om zo tot een doorbraak te komen in de Smart Industry.”

Over wat voor doorbraak hebben we het dan? Maaike licht toe: “Het programma helpt bij actuele vraagstukken, die te groot zijn voor een klein familiebedrijf om zelfstandig aan te werken. Denk aan vragen als: ga ik nieuwe cobots aanschaffen, of ga ik meer met augmented reality werken? Ga ik met behulp van AI mijn productieprocessen optimaliseren? Dan gaat het niet alleen om de vraag voor welke technologie je moet kiezen, maar ook hoe je mensen meeneemt bij die keuze en ze ondersteunt bij de implicaties voor hun dagelijkse werk. Daar zijn die hubs die we betrokken hebben erg handig voor.”

Eigen slimheid

In de Industrie 5.0 gaat het niet alleen meer om efficiëntie, maar vooral ook om de vraag of technologische ontwikkelingen leiden tot een betere wereld. Maaike: “Hoe kunnen we zorgen dat de waarde van mensen daarin centraal staat? En de ontwikkeling van die mensen. Dat laatste aspect speelt een erg belangrijke rol in ons project. We willen de slimme technologie combineren met de slimheid van de mens. Zodat de mens straks niet alleen nog maar op een knop mag drukken.”

De productiemedewerkers van de toekomst moeten met hun eigen slimheid en vaardigheden dus kunnen rekenen op de ondersteuning van slimme machines, en níet andersom. Hier komt een fieldlab als Perron038 om de hoek kijken. In dit fieldlab, dat is aangehaakt bij Smart Skills@Scale, worden menselijke kwaliteiten als flexibiliteit gekoppeld aan typische robotkwaliteiten als snelheid. Dit met het doel om de samenwerking tussen mensen en robots te verbeteren, wat weer moet leiden tot een hogere kwaliteit van arbeid en efficiëntere productieprocessen.

Het zijn mooie, mensgerichte ambities, maar hoe realiseer je zoiets in een praktijk die zich razendsnel ontwikkelt? Stephan geeft een voorbeeld: “We hebben ook een fieldlab Industrial Robotics, gestart door de firma AWL. Daar hebben ze tientallen robots op de werkvloer staan. Elk jaar leiden ze nieuwe productiemedewerkers op die net van school komen of nog op school zitten. Dat samenwerkingsverband bereidt dus mensen voor op nieuwe technologie. Door in technologie te investeren, maar vooral ook door te investeren in ontwikkeling. Wij sluiten daar dan bij aan. Hier in Twente heb je bijvoorbeeld de Verenigde Maakindustrie Oost, met industriële partners die veel met elkaar samenwerken.”

Van cursus naar duurzame loopbaan

Nog concreter. Want ook investeren in ontwikkeling van mensen klinkt mooi, maar moet je dan ‘simpelweg’ denken aan iets als een periodieke cursus? “Het is dat juist níet,” zegt Maaike. “We weten zowel vanuit de theorie als uit de praktijk dat mensen eigenlijk elke dag leren. Jij zit mij hier te interviewen, en daar leer je weer wat van. Van je dagelijkse werk leer je, bijvoorbeeld als je fouten maakt of omdat dingen anders gaan dan verwacht. Je leert omdat je met nieuwe taken geconfronteerd wordt en met nieuwe mensen samenwerkt. We weten dat dát eigenlijk het grootste deel van het leren is.”

Het ‘alledaagse leren’ in het werkzame leven van mensen ondersteunen. Om dat op een inspirerende manier te kunnen doen, zoekt Smart Skills@Scale de juiste leeroplossingen. Waarbij óók het betrekken van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een doel is. “Want we hebben al die mensen nodig,” benadrukt Maaike. Maar al die mensen mogen er niet alleen voor komen te staan. “Je hebt de mens,” zegt Maaike, “de individuele medewerker. Dat is een hele belangrijke doelgroep van het project. Maar we willen ook de bedrijven weerbaarder maken, en zorgen dat zij in staat zijn om op tijd beslissingen te nemen. Over welke richting ze op gaan, hoe ze hun mensen daarop voorbereiden, et cetera. Je wil niet dat bedrijven alleen maar reactief zijn, maar dat ze ook zelf nadenken over bijvoorbeeld een duurzame industrie. En over de vraag hoe je je productiecapaciteit kunt verhogen. Iets wat echt nodig is, want de beroepsbevolking neemt gewoon af. Je moet straks hetzelfde werk kunnen doen met minder mensen. Daarbij heb je ook met vergrijzing te maken. Je moet dus nadenken over de duurzame loopbanen van mensen.”

Samen werken aan leeroplossingen

Is het lastig, dat integreren van leeroplossingen in het werkzame leven van mensen? “Dat kan eigenlijk best wel simpel,” zegt Stephan. “Veel mkb’ers worden overvallen door nieuwe technologie, en het lukt vaak niet om die goed te benutten. Maar wat nou als je operators meer inspraak geeft in een traject om bijvoorbeeld een robot te implementeren? Waarbij je zorgt dat jonge en oude collega’s allemaal worden meegenomen. De techniek moet de productiemedewerkers versterken, in plaats van dat het werk alleen maar wordt overgenomen.” Op de werkvloer kun je dan denken aan het toepassen van een buddysysteem, of aan een AR-bril die werkinstructies projecteert.

Maaike en Stephan vormen samen in ieder geval een succesvol buddysysteem. Alles wat ze vertellen over hun onderzoek, vertellen ze met een grote glimlach. “Ik zie onze samenwerking als enorm complementair,” zegt Maaike. “We hebben veel respect voor wat de ander kan, en we zien hoe we elkaar daarin nodig hebben. We delen een passie voor het verder helpen van de praktijk met de juiste kennis en tools. Saxion zit verankerd in verschillende hubs en bedrijven. Daardoor kunnen we goed verwoorden wat er precies nodig is. Tegelijkertijd wil je ook vernieuwing van de manier waarop je dat aanpakt. Dan heb je het wat meer over cutting edge knowledge, bijvoorbeeld die slimme leeroplossingen met behulp van nieuwe technologie. Daarbij rekken we als UT de grens steeds wat verder op.”

Stephan knikt en vult aan: “Wij hebben nu als eerste binnen Saxion een NWA-project met dit budget gehonoreerd gekregen. Ik denk dat dit project toont dat we meer met de UT moeten optrekken. Omdat we daarmee een kwaliteitsslag kunnen maken, in programma’s waar je samen impact hebt en echt iets kunt betekenen.” Gevraagd naar toekomstdromen, antwoordt Stephan heel concreet: “Ik wil minimaal 4.000 vakmensen in beweging krijgen. Zodat ze mee kunnen komen met de nieuwste ontwikkelingen in de Smart Industry.”

Fotografie: Thomas Busschers