Pramod en de circulaire ziekenhuismatras: 'Iets teruggeven aan de samenleving'

Verhuizen van een dorp naar een stad als Enschede. Het klinkt als een relatief eenvoudige, weinig opzienbarende stap in een mensenleven. Voor Pramod Agrawal, projectleider Sustainable & Functional Textiles, lag dat iets anders. Hij werd geboren in een afgelegen dorpje in India. Als adolescent verruilde hij de rust en de natuur van zijn geboortestreek voor de dynamiek van metropool Mumbai. Daarna volgde een reis naar een ander continent: Europa. Inmiddels voelt hij zich steeds meer thuis in Enschede, waar hij actief is als ondernemer en onderzoeker. Pramod: “Het was niet alleen een geografische reis, maar ook een reis in mijn mindset.”

Al snel gaat het gesprek over duurzaamheid. “In mijn kindertijd was duurzaamheid een way of life,” vertelt Pramod. “We produceerden bijna geen afval. Als we inkopen gingen doen, dan namen we een tas mee die gemaakt was van oud textiel. Ik kwam bijna niet in aanraking met wegwerpverpakkingen; we brachten zelf een jerrycan mee als we melk nodig hadden. Restanten van ons voedsel composteerden we in de tuin.” Niet zo vreemd dus dat Pramod werd geprikkeld door een enorme uitdaging in de Nederlandse zorgsector: honderdduizenden matrassen die verre van duurzaam zijn. Aan het begin van het gesprek zet hij gelijk twee tassen op tafel met het matras- en hoesmateriaal van de toekomst.

Van foam naar fiber

Want waar hebben we het precies over? De hedendaagse ziekenhuismatras bestaat grotendeels uit schuimmateriaal. Daaromheen wordt een volledig waterdichte, niet ademende hoes getrokken. Het nieuwe materiaal dat Pramod uit een tas tilt, ziet er helemaal anders uit. Geen schuimrubber, maar een kluwen van veerkrachtige polysterdraden, die als duizenden lusjes in elkaar grijpen. Een materiaal dat tot 80.000 keer kan worden gebruikt vóórdat het permanent begint te vervormen. Ook de matrashoes is innovatief, maar daarover later meer. Eerst legt Pramod uit wat er aan de huidige matrassen en hoezen mankeert. “Ze zijn niet functioneel,” zegt hij. “Ze bieden geen comfort en zijn niet luchtdoorlatend. Maar als er per ongeluk wel iets in de matras terechtkomt, dan is het een broeiplaats voor bacteriën. Bovendien is het materiaal niet circulair.” Pramod pakt een hoes op van tafel en vervolgt: “Bij deze kun je de coating niet eens van het textiel verwijderen.”

‘ReMat - Reinventing circular and functional mattresses for the health care sector’, dat is de naam van het RAAK-mkb-project dat een alternatief moet vinden voor niet-circulaire ziekenhuismatrassen. Naast circulariteit, heeft het project ook aandacht voor hele andere uitdagingen. Zo brengen huidige ziekenhuismatrassen voor sommige patiënten extra gezondheidsrisico’s met zich mee. “Als mensen op zulke matrassen slapen,” vertelt Pramod, “dan heb je te maken met delen van het lichaam waar de huid minder dik is, bijvoorbeeld bij de hiel, het staartbotje of de schouders. Als je dan veel lichaamswarmte genereert en de matras laat geen lucht en vocht door, dan wordt de huid op die plekken rood. Uiteindelijk kunnen er dan doorligwonden ontstaan.”

Mono material solution

Het zijn allemaal uitdagingen die in het project worden aangepakt. Waarbij een oplossing die bestaat uit één enkel materiaal de voorkeur heeft. Immers: wanneer een matras, een hoes en ook iets als een rits allemaal van polyester zijn, dan kan alles ook samen worden gerecycled. Pramod: “Wat we toen zeiden is: we moeten de ziekenhuismatras opnieuw uitvinden. Het moet een oplossing worden die lichaamswarmte en zweet kan afvoeren. Een matras die zorgt voor een goed verdeelde tegendruk. Met een hoes die minder wrijving oplevert met het lichaam van de patiënt. We moesten dus een volledig nieuw ‘matrassysteem’ ontwikkelen.” 

Met ‘we’ verwijst Pramod naar de uitgebreide samenwerking die vervolgens tot stand kwam. “Het moest iets worden dat volledig circulair én functioneel is,” zegt hij. “Toen kwamen we uit bij verschillende praktijkpartners. Zoals Schmits Chemical Solutions in Almelo; zij hielpen ons om de oppervlakte van de hoes aan te passen. Dit samen met partners Klieverik en Envalior.” Voor ieder aspect van de matras – van de ‘kern’ tot het algehele ontwerp – zochten Pramod en zijn team de samenwerking met een gespecialiseerde partij. Ook het Medisch Spectrum Centrum, een mogelijke eindgebruiker, werd tijdens de onderzoeksfase benaderd. Tot slot werden recyclebedrijven bij het project betrokken. Pramod: “Zo maakten we de hele ‘keten’ compleet en konden we kijken tegen welke knowledge gaps we aanliepen. Om te ontdekken wat we moesten overbruggen om echt een nieuwe matras te kunnen maken.”

Op de gesprekstafel

Inmiddels kan Pramod dus al tastbaar materiaal op tafel leggen. De hoes ziet hij daarbij als ‘de heilige graal’. Waarom juist de hoes zo’n uitdaging is? Pramod: “We werken aan meerdere concepten, waarbij we aan de ene kant vloeistof willen blokkeren en aan de andere kant lichaamswarmte willen afvoeren. Tegelijkertijd wil je een oplossing die luchtdoorlatend is; een matras die comfort biedt en kan ademen. Je wil een droog gevoel garanderen voor mensen die erop liggen en bijvoorbeeld zweten. We zijn nu dicht bij een oplossing die niet alleen circulair en functioneel is, maar ook nog eens langer meegaat.” 

Pramod omschrijft ‘zijn’ project als een droom die langzaam werkelijkheid wordt. Dankzij een praktijkgerichte focus, ontdekte hij dat veel van de benodigde technologieën al beschikbaar zijn in andere industrieën. Bijvoorbeeld in de automotive industrie, waar de kern van autostoelen soms al bestaat uit polyestermateriaal. De innovaties waaraan binnen het RAAK-mkb-project van Pramod wordt gewerkt, komen voor de zorgsector zeker als geroepen. “De vraag naar ziekenhuismatrassen neemt toe in Nederland,” zegt hij, ”mede door de vergrijzende bevolking. We worden allemaal steeds ouder.”

Wat houdt een snelle praktijkintroductie dan nog tegen? In het begin van het project werkte regelgeving als een rem. “We hebben bijna vijf maanden besteed aan het begrijpen van de de MDR,” zegt Pramod, waarmee hij doelt op Medical Device Regulation. Het is een hobbel die inmiddels is genomen. Gelet op de ideale hoes, staan er op dit moment nog drie ontwerpen op de shortlist. Bij de eindkeuze zullen niet alleen de prestaties, maar ook de productiekosten meespelen. We tillen nog eens het matrasmateriaal van polyester op: veel lichter dan de ouderwetse variant van schuimrubber. Een ergonomisch voordeel voor zorgprofessionals die matrassen vaak moeten optillen. En zo blijkt een ‘simpele’ matras veel meer om het lijf te hebben dan je zou denken. Waar Pramod aan werkt kan dan ook beter een slimme matras worden genoemd. Hoe hij tot zoiets komt? Pramod: “Je hebt peace of mind nodig om tot iets nieuws te komen. Ik geloof sterk in het concept waarbij je iets teruggeeft aan de samenleving. Iets wat ik heel natuurlijk heb geleerd in India.”

Fotografie: Thomas Busschers