Saxion Building Technology Symposium 2024 – terugblik

Doelen

Het symposium was georganiseerd door het Saxion lectoraat Sustainable Building Technology (SBT). Het doel was om over recente ontwikkelingen en uitdagingen gerelateerd aan gebouwtechnologie te informeren, ervaringen uit te wisselen en ideeën te ontwikkelen voor nieuwe initiatieven. Het symposium was thematisch gefocust op een geïntegreerde milieu- en energieprestatie-beoordeling van gebouwen en installaties.

De doelen van de Europese Commissie en nationale overheid m.b.t. een CO₂-neutrale en circulaire gebouwde omgeving in 2050 verschuiven door de introductie van de Energy Performance For Buildings Directive 4 (EPBD IV) in 2026. De focus voor de prestatiebeoordeling verschuift voor het eerst van theoretische prestatiebeoordeling naar beoordeling van werkelijke prestaties in de praktijk en van ontwerp naar de gebruiksfase van gebouwen.

Milieuprestatie data en milieuimpact van installaties

Terwijl Jan-Willem Groot, Directeur Nationale Milieudatabase, het belang van milieuprestatie data voor de transitieopgave in Nederland agendeerde, zoomde Prof. Atze Boerstra, Leerstoel Building Services Innovation, TU Delft in op de milieuimpact van installaties.

Jan-Willem Groot introduceerde de Nationale Milieudatabase als belangrijke databron voor de berekening van de milieuimpact van gebouwen. Recente ontwikkelingen zoals de uitbreiding van 11 naar 19 milieu-indicatoren en de aanscherping van de milieuprestatie-eis (MPG) voor woningen en kantoren per 1 juli 2025 kwamen evenzo aan bod, alsmede hoe om te gaan met negatieve milieukosten indicatoren (MKI’s) in de praktijk, zoals CO₂-opslag in biobased materialen. Jan-Willem concludeert zijn bijdrage met een oproep aan het bedrijfsleven meer milieuprestatie gegevens beschikbaar te stellen.

Atze Boerstra introduceerde een met het “material related environmental impact” criterium uitgebreide beoordelingssystematiek voor installaties. Verder stond hij stil bij de wereldwijd ongelijke beschikbaarheid van voor de installatiebranche essentiële materialen, waaronder koper, aluminium en nikkel. De materiaal-schaarste weerspiegelt zich dan ook in de relatief grote bijdrage van installaties (W+E) aan de milieuimpact van renovaties van utiliteitsgebouwen van hoger dan 25%. Na een beknopte introductie van acht mogelijke (her)ontwerp strategieën voor circulaire installaties, zoals bijvoorbeeld: levensduurverlenging maar ook repareerbaarheid en losmaakbaar detailleren, presenteerde Atze verschillende inspirerende studentenprojecten.

Het spanningsveld tussen gebouwgebruik, schil en installaties

De drie break-uit sessies agendeerden onderwerpen vanuit spanningsveld tussen gebouwgebruik, schil en installaties zoals: (1) Dichten van het performance-gap door in-situ prestatiemetingen; (2) Resource efficiënt bouwen met hout en (3) Sensoriek & Binnenklimaat.

Twan Rovers (associate lector SBT) en Pascal ten Berge (projectleider vastgoed bij woningcorporatie Domijn), introduceerden het performance gap: het verschil tussen de verwachte (berekende/ontworpen) en werkelijke (gemeten) energieprestatie van woningen. Aan de hand van de resultaten van verschillende afgesloten en lopende onderzoeksprojecten, onder meer naar renovatieconcepten als thermisch compartimenteren en Indu-Zero, bediscussieerden Twan en Pascal met de aanwezigen de invloedfactoren op het performance gap, en diverse mogelijkheden om deze middels in-situ metingen te verkleinen.

Michael Sailer (senior onderzoeker SBT) en Wim Sturris (directeur De Groot Vroomshoop), bediscussieerden het onderwerp ‘Hout als resource-efficiënt bouwmateriaal’ met de workshop deelnemers. Hoewel hout in beperkte omvang beschikbaar is in Nederland, worden er hoge verwachtingen aan gekoppeld als het gaat om emissieloos bouwen. Van 509 miljoen m³ in Europa geproduceerd hout (2022), is 3 miljoen m³ afkomstig uit NL. Een opschaling van de woningbouw naar 80.000 units per jaar verdubbeld de behoefte aan bouwhout. Dit betekend dat wij in moeten zetten op materiaalzuinige bouwprincipes, milieuvriendelijk verlengen van de levensduur en het hergebruik van hout.

Annemarie Weersink (senior onderzoeker SBT) en Rudy Oude Vrielink (Founder Twiqel) faciliteerden een interactieve discussie met geïnteresseerden over het onderwerp “Sensoriek & Binnenklimaat”. Binnenluchtkwaliteit en ruimtegebruik zijn essentiële thema’s als het gaat om gezond wonen en efficiënte bedrijfsvoering. Terwijl het gebruik van sensoren gericht op het monitoren van de CO₂-concentratie en temperatuur in utiliteitsgebouwen al geruime tijd gangbaar is voor aansturing van ventilatie- en klimaatinstallaties utiliteitsbouw, is dit voor woningen nog niet het geval. Veel bewoners hebben moeite om in hun woning, in een warme zomerse periode, oververhitting te voorkomen. Annemarie presenteerde recente onderzoeksresultaten die tonen dat veel bewoners niet weten welke preventieve maatregelen meer of minder effectief zijn. Rudy heeft de waarde van bezettingsmonitoring van ruimtes voor organisaties geagendeerd en verschillende meetprincipes besproken. De aanwezigen onderstreepten het belang van bezettingsmonitoring van ruimtes voor het sturen van de binnenluchtkwaliteit en efficiënt ruimtegebruik.

Time value of carbon

Afsluitend gaf Gerard Salemink een terugblik op de ontwikkelingen in de sociale woningbouw gedurende de afgelopen 15 jaar. Gerard concludeerde dat de onderwerpen zoals betaalbare energierekeningen en de invloed van bewoners op binnenklimaat en energiegebruik nog steeds actueel zijn. Wel krijgen kwaliteit van de gebouwschil en de betaalbaarheid van structurele investeringen in grootschalige renovatiemaatregelen meer aandacht. Ook is de focus op de werkelijke prestatie van gebouwschil en installaties een noemenswaarde ontwikkeling. Verder benoemd Gerard de Nationale Aanpak Biobased Bouwen als voorbeeld voor initiatieven die de maatschappelijk last voor grondstofwinning en uitputting door opschaling van de bouwproductie moeten verlichten.

Als vervolg hierop wordt aan het publiek het onderwerp “Time value of carbon” geïntroduceerd. Rekening houdend met het feit dat CO₂ in de atmosfeer tientallen jaren nodig heeft om geabsorbeerd te worden, zorgt een emissiereductie niet meteen tot een afname van de CO₂-concentratie in de atmosfeer maar voorkomt het alleen een verdere toename. Op basis van dit denkmodel houdt Gerard een pleidooi voor het niet verder vertragen van emissie-reducerende maatregelen in de bouw en citeert Katherine Radeka: “De huidige reductie van de uitstoot van broeikasgassen is meer waard dan de beloofde reductie in de toekomst.”.

Samenvatting

We hebben nog 25 jaar om de maatschappelijke doelen gerelateerd aan een CO₂ neutrale en circulaire gebouwde omgeving in 2050 te realiseren. Gezien de beschikbare tijdsperiode lijkt een geïntegreerde aanpak noodzakelijk voor de materialen- en energietransitie.

Dit betekend dat de bouwsector gebouwen en hun technische systemen inclusief installaties en gevels als integreerde systemen moet beschouwen, welke ook tijdens het gebruik aan duidelijke vastgelegde prestatie-eisen moeten voldoen. Een vergelijking met producten uit andere sectoren, zoals schepen en auto’s ligt voor de hand: een product dat niet aan de prestatie-eisen voldoet moet dus disfunctioneel worden verklaart.

Het beoordelen van de werkelijke prestaties van technische installaties in de gebruiksfase vraagt om de inzet van sensoren en het bijhouden van de bezetting van ruimtes om installaties volgens het behoefte van de gebruiker te sturen.

Wij danken alle sprekers en aanwezigen voor de constructieve discussies, en plannen voor 2025 een vervolgsymposium. Graag tot dan!

Christian Struck, Annemarie Weersink & Twan Rovers