Technologie in de verslavingszorg in samenwerking met Tactus

Op de dag dat we Marloes Postel spreken, is ze zich mentaal aan het voorbereiden op de avondvierdaagse bij haar woonplaats Oldenzaal. Als het gaat over onderzoek en innovatie in de verslavingszorg, heeft Marloes al een behoorlijke etappe afgelegd. “Ik heb achttien jaar bij Tactus gewerkt,” vertelt ze, “en inmiddels ook alweer vier jaar bij Saxion. Maar vóór Saxion stond bijna mijn hele werkende bestaan in het teken van de verslavingszorg. Toen ik destijds mijn kennismakingsgesprek bij Tactus had, heb ik aangegeven dat mijn ambitie eigenlijk bij het doen van onderzoek ligt. Waarop mijn leidinggevende zei: dat is juist de richting die wij op willen gaan. Niet veel later werd ik gevraagd om een literatuuronderzoek uit te voeren naar online behandelingen. Vervolgens kon ik min of meer mijn eigen functie creëren. Uiteindelijk ben ik binnen Tactus gepromoveerd op het onderzoek ‘Alcohol de Baas’, een van de eerste online behandelingen rondom verslaving.”

Taboesfeer

In al die jaren is er veel gebeurd op het gebied van onderzoek en innovatie in de verslavingszorg. Toch is het stigma op verslavingen nog niet verdwenen. “Het blijft een thema waar een taboe op rust,” bevestigt Marloes. “Iets wat je niet aan de grote klok hangt op een verjaardag. Terwijl we bijvoorbeeld weten dat ongeveer één op de zestien mensen een probleem heeft met alcoholgebruik. Dan kun je dus nagaan dat je in je directe omgeving geheid mensen kent met een alcoholprobleem, maar dat weet je dan waarschijnlijk niet van hen. Voor andere verslavende middelen geldt min of meer hetzelfde.”

Tegelijkertijd is het ook niet zo dat er niks wordt gedaan om de taboesfeer rondom verslavingen te doorbreken. “De verslavingszorg is toegankelijker geworden,” zegt Marloes. “Daar is de laatste jaren veel aandacht voor. Bij die ontwikkeling zie je dat instellingen in de verslavingszorg meer zijn gaan doen met de inzet van technologie. Met zelfhulpinterventies, websites of zelfs met complete digitale platforms waarop mensen online of in combinatie met fysieke ontmoetingen een behandeling kunnen volgen.”

Evidence based samenwerken

Naast de toegenomen inzet van technologie, ziet Marloes dat er binnen de verslavingszorg steeds meer aan evidence based werken wordt gedaan. Dankzij samenwerkingen met instellingen als Verslavingskunde Nederland, hebben verslavingszorg-professionals steeds beter toegang tot de meest actuele kennis binnen hun vakgebied.

Dichter bij huis schept de samenwerking tussen Saxion en Tactus mogelijkheden voor evidence based werken. Of beter gezegd: evidence based sámenwerken. Marloes: “We doen al mooie dingen samen op onderwijsgebied, maar ook op onderzoeksgebied. Maar nu willen we toewerken naar een nóg structurele samenwerking. We hebben met elkaar verkend hoe we dat willen vormgeven, en daar kwamen drie hoofdlijnen uit. De eerste is onderwijs. We willen dat de verslavingszorg in het onderwijs goed zichtbaar is, en dat praktijkprofessionals zich aan ons kunnen binden. In tijden van arbeidskrapte is dat een win-winsituatie. Je ziet dat bijvoorbeeld bij de minor Verslavingszorg en Technologie, waar docenten vanuit de opleiding samen met professionals uit het werkveld het onderwijs verzorgen.”

Spannende technologie

Bij de inzet van technologie focust de zorgsector zich in toenemende mate op eHealth. Iemand die kampt met een verslaving kan dan bijvoorbeeld videobellen met een behandelaar of een digitale Middelen Meter installeren. Hoewel steeds meer mensen dankbaar gebruikmaken van technologische toepassingen in de zorg, worden de kansen die eHealth biedt nog niet ten volle benut. Soms stuit een toepassing bij cliënten bijvoorbeeld toch op weerstand, of schieten de benodigde condities voor gebruik tekort. Hoe dat komt? Marloes geeft aan dat er geen pasklaar antwoord op die vraag kan worden gegeven.

Juist daarom spant een promovendus als Ruben Veltman – met Marloes als zijn begeleider – zich in om de problemen rondom de implementatie van eHealth te onderzoeken. “Hij gaat zeven deelgebieden systematisch langs,” zegt Marloes. “Zo krijgt hij samen met professionals en cliënten een duidelijk beeld van wat de moeilijkheden of risico’s bij implementatie zijn, maar ook wat kansen of makkelijke stappen zijn.”

Moeilijkheden bij implementatie: hoe kunnen die überhaupt ontstaan? “Technologie wordt soms nog gezien als eng en spannend,” zegt Marloes. “Dat kan een soort afschrikwekkende werking hebben. Wat heel jammer is, omdat bepaalde innovaties en implementatietrajecten daardoor worden vertraagd. Daarnaast heb je te maken met de enorme druk op alle zorginstellingen; er moet productie worden gedraaid en de declarabele tijd gaat altijd voor. Maar je wilt niet weten hoeveel vragen we krijgen over de implementatie van technologie. Van de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg tot de GGZ: iedereen is met dat thema bezig.”

Overigens is eHealth geen synoniem voor ‘videobellen’ of een ‘gezondheids-app’; het is een breed begrip voor een veelheid aan technologische toepassingen in de zorg. Marloes: “Je kan ook denken aan een polsbandje dat je ‘trek’ registreert, zoals de behoefte om te drinken. Dat is iets waar Tactus onderzoek naar doet. Waarbij huidgeleiding en hartslagvariabiliteit worden gemeten, of VR wordt ingezet om iemand te laten ontspannen.”

Detox@Home

Een groot project waar Marloes aan bijdraagt is Detox@Home. Ze vertelt: “Vroeger vond detoxing – ofwel ontgiften na het gebruik van verslavende middelen – meestal plaats in klinieken. Tegenwoordig gebeurt het ook steeds vaker ambulant; op afstand dus. Waarbij de verpleegkundige bijvoorbeeld wel aan huisbezoeken doet, om zo de cliënt nog met enige regelmaat te zien. Maar de hele monitoring, zoals het meten van iemands hartslag, zou dan op afstand kunnen plaatsvinden. Dat is wat we nu aan het onderzoeken zijn: wat wil je allemaal monitoren om iemand veilig in de thuisomgeving een traject te laten doorlopen dat gericht is op ontgiften?”

Dat veiligheidsaspect is belangrijk, benadrukt Marloes: “Je ziet dat professionals zich nog wel eens afvragen wat de risico’s zijn van ontgiften in de thuisomgeving. Want ja, er zijn gewoon medische risico's als mensen bijvoorbeeld ineens stoppen met hun middelengebruik. Dat is iets wat je goed inzichtelijk wilt hebben. Daarom wordt aan het eind van het zesjarige project een platform opgeleverd waarin ruimte is voor zelfmonitoring, en waar je makkelijk contact met cliënten kunt onderhouden. Ook heb je dan binnen het platform toegang tot metingen. We zijn als Saxion dit jaar gestart met het bijbehorende werkpakket, waarvoor we data ophalen bij eindgebruikers. Zowel patiënten als professionals. Met vragen als: wat zijn de moeilijke momenten waarop je ondersteuning nodig hebt? Wat kan worden ondersteund met technologie, en wanneer is fysiek contact nog wel echt nodig?”

Van samenwerking tot eindgebruikers

De projecten die Marloes noemt zijn voorbeelden die duidelijk maken wat de toegevoegde waarde is van de samenwerking tussen Saxion en Tactus. “Ik denk dat we elkaar heel mooi aanvullen,” zegt ze. “Samen met Universiteit Twente. De kracht van ons lectoraat is dat we heel goed zijn in het ophalen van de behoeften van professionals en hun cliënten. We betrekken de eindgebruikers van meet af aan. De kracht van de universiteit ligt dan weer meer bij de techniek. Straks gaat de Universiteit Twente de eerste prototypes voor het Detox@Home-platform ontwerpen. Vervolgens zijn de verslavingszorginstellingen weer aan zet. Zo bundelen we onze krachten.”

Het is een krachtenbundeling waar hopelijk veel mensen van kunnen profiteren. En waar hoopt Marloes op? Wat zou ze nog graag bereiken gelet op verslavingsproblematiek? “Tactus doet veel op het gebied van preventie,” zegt ze. “Zeker ook voor de jongere doelgroep. Als je dan kijkt naar onze eigen studentenpopulatie… die hebben het zwaar gehad tijdens corona; dat was een periode die ervoor heeft gezorgd dat nog meer jongeren niet goed in hun vel zitten. Laatst zag ik de resultaten van de landelijke studentenmonitor in het hoger onderwijs, dan zie je de nodige verslavingsproblematiek onder studenten. Er wordt veel gedronken, en er worden ook andere middelen gebruikt. Als je het mij vraagt zou binnen alle opleidingen in Nederland structureel aandacht moeten zijn voor mentaal welbevinden en middelengebruik van studenten.”

 Fotografie: Thomas Busschers