‘We hebben dit alleen kunnen bereiken door als hbo-instellingen écht samen te werken’

Toen de Tweede Kamer-commissie Veerman al in 2010 refereerde aan de derde cyclus, plantte dat een symbolisch zaadje voor de invoering van de Professional Doctorate: de mogelijkheid om binnen het hbo te doctoreren. Dat zaadje is nu, dertien jaar later, uitgegroeid tot een nieuwe loot aan de stam van het hoger beroepsonderwijs. Versnelling op het dossier trad op vanaf eind 2019, met het verschijnen van het position paper van de Vereniging Hogescholen en de VSNU. Daarin werd de doorontwikkeling van het binaire stelsel benoemd. Net als de derde cyclus in het hbo, als mogelijke waardevolle toevoeging aan het huidige stelsel van het hoger onderwijs. Daarop startten datzelfde jaar Saxion, de Hogeschool Utrecht, de Hanzehogeschool en de Hogeschool van Amsterdam met de ontwikkeling van een PD-traject. Inmiddels is tweederde van alle hogescholen in Nederland betrokken, in zeven taskforces die gekoppeld zijn aan domeinen. In het domein Gezondheid & Welzijn gaat dat om tien hogescholen.

Historisch

Saxion was vanaf het eerste uur betrokken bij de PD-ontwikkelingen en leverde de afgelopen jaren aan vijf van de zeven taskforces een inhoudelijke bijdrage, namelijk aan die van Leren & Professionaliseren; Techniek & Digitalisering; Leisure, Tourism & Hospitality; Energie & Duurzaamheid; en Gezondheid & Welzijn. Daarnaast levert Saxion over de gehele linie een substantiële bijdrage in het programmateam en in werkgroepen op het gebied van financiën, beleidsondersteuning en kwaliteitszorg. De trein rijdt inmiddels in volle vaart. Jan Jukema (werkzaam bij Saxion als lector Gepersonaliseerde Zorg voor het lectoraat Smart Health) is trekker van de taskforce Gezondheid & Welzijn. Een rol die hij samen vervult met lector Lia van Doorn van de Hogeschool Utrecht: “Landelijk zijn er nu 135 plekken voor mensen die de komende jaren in één van de zeven domeinen een PD-traject willen starten,” vertelt Jukema. “Voor de komende vier jaar heeft ons domein Gezondheid & Welzijn 26 plekken gekregen, waarvan drie voor Saxion. Het is misschien nu nog gering, als we kijken naar het aantal PD-kandidaten, maar alles moet ook nog opgetuigd worden. Dit nu nog geringe aantal studenten staat symbool voor een gigantische stap voor het hbo.”

Complete onderwijswaaier

Jukema schetst de ontwikkeling van het hbo: “De bachelor-titel werd ingevoerd, de eerste masteropleidingen ontstonden. Vanaf 1 januari 2018 geldt de Wet Invoering Associate degree-opleiding. Inmiddels zijn er 326 Ad-opleidingen, waarmee we een belangrijke brug slaan naar het mbo. Vervolgens heeft het in de aanloop naar de PD een aantal jaren geborreld, maar voor zo’n structuurverandering heb je alle stakeholders nodig: ministeries, kabinet, Tweede Kamer en natuurlijk de Colleges van Bestuur van hogescholen. Je moet met elkaar de goede richting uit willen lopen. Maar nu kunnen we die hele onderwijswaaier, zoals Minister Dijkgraaf het zo treffend noemt, completeren met de komst van de PD.”

Eigenheid van PD

Wat kenmerkt de PD? “Het is een opleidingsprogramma waarin professionals worden voorbereid om als veranderaar met inzet van onderzoeksactiviteiten te interveniëren in de beroepspraktijk. PD-kandidaten leren handelingskennis, processen en producten te ontwikkelen voor het tot stand brengen en valideren van interventies bij complexe praktijkvraagstukken. Dus nadrukkelijk ook met praktijkgericht onderzoek. Met een proefschrift, zoals we dat in klassieke zin kennen, lever je kennis op. Met een PD lever je niet alleen handelingskennis, maar ook verandering in die praktijk op. Die verandering kun je bijvoorbeeld aantonen met een scientific paper, maar ook met leer- of ontwikkelproducten of een kritische netwerkanalyse. Van een methode om de toegang van kwetsbare groepen tot de gezondheidszorg te vergroten tot bijvoorbeeld een robot die ondersteuning biedt in een maakproces. Alle onderdelen, zoals we ze al jaren kennen in de onderzoeksvoorstellen die we voor Regieorgaan SIA schrijven, zitten als element in dit traject. Denk aan vraagarticulatie, netwerkvorming, state of the art, het veranderplan en de doorwerking in het onderwijs, beroepspraktijk en samenleving. Voor al die elementen zijn relevante producten op te leveren, die een plek kunnen krijgen in het portfolio van een PD-kandidaat. Die laat daarmee zien: ‘Ik functioneer op EQF-niveau 8’. Het hoogste opleidingsniveau.”

Impact op onderwijs en praktijk

Wie als master start met een PD gaat een traject aan dat gemiddeld drie tot zes jaar duurt. Een traject waarin veranderkunde, praktijkgericht onderzoek, leiderschap en netwerkvorming dus een belangrijke rol spelen, aldus Jukema. Net als het instrumenteren van het product: de impact en doorwerking die het op onderwijs en praktijk zal hebben. “Daar zullen accentverschillen tussen kandidaten in zitten. Het draait om het interveniëren, met inzet van diverse onderzoeksactiviteiten, in complexe praktijken. Kenmerkend is: in netwerkverband, kort-cyclisch, veel iteraties, zoals het hbo eigen is.”

Interventies voor complexe vraagstukken

Wat vraagt dat van het onderwijs? “Een kandidaat moet zich de passende onderzoeksmethodieken eigen maken, maar houdt duidelijk die praktijk in het vizier: hoe kenmerkt die praktijk zich, welke opvattingen leven daar over veranderen, wie zijn belanghebbenden, wat zijn grote maatschappelijke uitdagingen? Concreet kun je in het domein Gezondheid & Welzijn denken aan complexe vraagstukken rond mensen die bijvoorbeeld arm en laaggeletterd zijn en daarbij diabetes hebben en ook nog thuis moeten blijven wonen. Die multi-problematiek zou een onderwerp kunnen zijn voor een PD-traject dat een interventie oplevert die vanuit de praktijk is ontwikkeld en de potentie heeft om op te schalen.”

Regio

De introductie van de PD in het hbo zal een versterkend effect hebben op de regio’s, waaronder Oost-Nederland. Jukema: “We doen het ook voor de regio waar wij als Saxion onderdeel van zijn. We willen dat onze regio blijft floreren. Er zijn volop kansen. In onze RAAK-, NWA-, NWO-, en ZonMw-projecten is straks ook plek voor PD’s, naast de huidige PhD’s. Dat kan en moet naast elkaar bestaan. Het versterkt de regionale netwerken ook door nieuwe samenwerkingsverbanden. Bijvoorbeeld met de ROC’s, waarvan docenten na hun master een PD gaan volgen. Dus de hele opleidingskolom is ook voor de regio gedekt. Enorm belangrijk voor het behoud van talent en ontwikkelkracht. De komende vier jaar heeft Saxion, verdeeld over alle domeinen, veertien PD-posities. Ik heb veel vertrouwen in deze pilot en hoop dat maatschappelijke organisaties en bedrijven straks zeggen: ‘Wij willen graag dat onze mensen bij jullie, of één van de andere hbo-instellingen, worden opgeleid.’ Het gaat vermoedelijk een enorme vlucht nemen. Recent heb ik gesproken met een groot opleidingsziekenhuis. Daar vindt men het PD-traject een interessante ontwikkeling. Bijvoorbeeld als het gaat om het carrièrepad van verpleegkundigen.”

Drie routes

Het PD-traject kan straks via drie routes gevolgd worden. Als doorgaande lijn: een bachelor, direct gevolgd door een master en een PD. Jukema: “Die kandidaten zullen we vermoedelijk niet direct hebben. Het is één van mijn dromen. Dat mensen vanaf hun eerst jaar HBO-V in acht jaar tijd het traject naar de PD doorlopen. We zien dat in Amerika al gebeuren.” De tweede route is dat interne kandidaten (veelal docent-onderzoekers) dit opleidingstraject gaan volgen. “Bij Saxion hebben we inmiddels zo’n kandidaat. Volgend jaar hoop ik dat we een externe kandidaat aan kunnen stellen. Dat is de derde variant voor het PD-traject.” En de titulatuur? Jukema: “Die moet wettelijk nog worden vastgelegd, maar ik heb er alle vertrouwen in dat dat goed komt. Natuurlijk liggen we onder een vergrootglas. Dat mag ook. We hebben nu landelijk een sterk kwaliteitskader.”

Saxion Research and Graduate School

Jukema is trots op hoe Saxion zich in het proces gemanifesteerd heeft, vertelt hij. ”Het getuigt van leiderschap en van een strategische visie op praktijkgericht onderzoek, dat we met onze organisatie een aantal jaren geleden al voorgesorteerd hebben op het faciliteren ervan. Een logische stap is dat je ook je opleidingsportfolio daarop inricht. Onze bestuursvoorzitter Anka Mulder was hier op landelijk niveau verantwoordelijk voor. Hans Vossensteyn en Cindy Kuiper hebben vanuit de Saxion Research and Graduate School zowel intern als landelijk een belangrijke regierol gevoerd. En het zijn daarnaast de academiedirecteuren, lectoren en verschillende beleids- en kwaliteitszorgmedewerkers die zijn opgestaan om dit gezamenlijk op te pakken. Ook in verbinding met de landelijke gremia. Dat maakt het voor ons College van Bestuur ook mogelijk om het PD-dossier echt kwijt te kunnen binnen onze hogeschool.” Minstens zo positief is Jukema over de brede samenwerking binnen het Nederlandse hbo op dit dossier: “We hebben dit alleen kunnen bereiken door als hbo-instellingen écht samen te werken. Vanuit een gezamenlijk belang. Ook dat hebben we op die typerende hbo-manier gedaan: nadenken, doen, proberen, nadenken, bijstellen. Het is belangrijk om rekening te houden met alle stakeholders en hun belangen.”

Wat Jukema betreft is het hbo met de introductie van de PD’s tot wasdom gekomen. “Nu we op alle niveaus opereren, kunnen we samen mét en complementair aan onze partners in het mbo en wo werken aan de maatschappelijke uitdagingen die er zijn. Wat dat betreft kun je het hbo nu echt aanspreken op z’n verantwoordelijkheid en rol. Ik durf dat best een historische onderwijsdoorbraak te noemen.”

Fotografie: Thomas Busschers