‘Het gaat erom dat onze studenten zien dat ze een essentieel onderdeel zijn van een nieuwe, volhoudbare wereld’

Doemscenario’s voor de wereld zijn er genoeg te schetsen. Met gemak, en ook nog eens gestoeld op wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat het inmiddels twee voor twaalf is: een klimaatcrisis en een natuurcrisis, groeiende verschillen tussen arm en rijk, gevoelens van ongemak en ongerustheid die steeds vaker overgaan in ervaren leegte en eenzaamheid. Soms zelfs in angst. En ja, er is actie. Veel actie. Vanuit de Greta Thunberg-beweging, vanuit Extinction Rebellion. Maar er is ook ontkenning en escapisme: in complotdenken, in overconsumptie, in het doorgaan op de oude weg. Een weg die doodloopt, daarvan zijn Jan Willem de Graaf (lector Brain & Technology bij het lectoraat Employability Transition) en Aldo van Duivenboden (OnderwijsInnovatieHub) overtuigd. Net als van het feit dat het anders moet. En dat onderwijs daar een belangrijke sleutel in kan, of zelfs moet zijn.

De Inner Development Goals als eye opener

“De totale hoeveelheid mensgemaakte massa op aarde is al 1,2 keer zo groot als al het organisch leven,” aldus Jan Willem de Graaf. “En als we doorbouwen aan onze wegennetten, gebouwen en steden, dan is die massa in 2050 al tweemaal zo groot. De enorme menselijke voetafdruk die we zetten, gaat via werk, via arbeid. We groeien, we dijen uit in alle richtingen. En wat naar de achtergrond verdwijnt, is ons geweten: hoe krijgen we de boel weer in balans? Hoe geven we terug voor alles dat we nemen, gaan we van eigendom naar eigenaarschap, naar verantwoordelijkheidsgevoel voor de natuur? Hoe kan het ook allemaal anders?” De Sustainable Development Goals (SDG’s) die in 2015 door de Verenigde Naties werden vastgesteld, vormen een kompas, een leidraad om te komen tot een rechtvaardigere manier van samenleven. Maar daarmee zijn we er nog niet, aldus Jan Willem: “Juist de Inner Development Goals, de IDG’s, waren een eye opener voor Aldo en mij. Die zeggen ook dat je niet alles met techniek oplost, maar dat het bewustzijn en het gedrag van mensen uiteindelijk de bepalende factor is. Méér techniek creëert ook nieuwe problemen.”

De onderliggende vragen stellen

“Het is mooi dat we bijvoorbeeld werken aan een duurzame scooter,” valt Aldo van Duivenboden hem bij, “maar elke duurzame scooter is weer een stuk ijzer waar we de aarde mee volproppen. Moeten we ons juist niet minder verplaatsen, het transport terugdringen? Er liggen veel fundamentelere vragen onder bijvoorbeeld de inzet van techniek.” Twee zielen, één gedachte: Jan Willem en Aldo vonden elkaar bij Saxion vanuit verschillende windrichtingen, zoals Aldo het omschrijft. “Ik kom vanuit het onderwijs aanvliegen. Daar zie ik dat we nog veel meer aansluiting moeten vinden bij het werken aan de grote vraagstukken, zoals de SDG’s. En Jan Willem ziet juist van buitenaf dat technologisering niet het antwoord is op alles, sterker nog: dat we met elkaar eerst de onderliggende vragen moeten stellen, zoals in dat eenvoudige voorbeeld van de scooter.” Jan Willem: “Technologie is voor mensen noodzakelijk, maar tevens het probleem. Het is de olifant in de kamer, waarvan de economie, oneindige groei uit eindige middelen, een afgeleide is.”

Een nieuw leer-ecosysteem

In 2022 ontving de Saxion OnderwijsInnovatieHub voor de tweede keer een Comenius Leadership-onderwijsbeurs voor het Purpose Driven Learning-programma. Daarbij wordt geëxperimenteerd met een nieuw leer-ecosysteem. Aldo: “Een ontzettend inspirerend programma waarin studenten, docenten, ondernemers en allerlei andere partijen ‘hands on’ onderzoeken hoe we wél weer tot een manier van leven komen, waarbij we in balans zijn met de aarde én in verbinding met elkaar. We moeten stoppen om mensen met onderwijs in te passen in het bestaande, want het bestaande werkt niet meer. Het gaat erom dat onze studenten zien dat ze een essentieel onderdeel zijn van een nieuwe, volhoudbare wereld. En hoe zij vanuit hun eigen ideeën en talenten kunnen bouwen aan die wereld. De vraag is: wie ben jij, wat neem jij mee, wat vind jíj dat er anders kan?” Jan Willem: “Onderwijs moet bijdragen aan het kunnen zijn van een verantwoordelijk mens, een burger en professional, die kan bijdragen aan die volhoudbare wereld.”

Verbinding

Een belangrijk kenmerk van de leergroepen binnen het Purpose Driven Learning-programma, is Verbinding. In leergroepen die bestaan uit studenten, docenten en professionals wordt samengewerkt aan maatschappelijke vraagstukken in de regio. De leergroepen werken samen aan een wenselijke, duurzame toekomst. Het vraagt een grote mate van persoonlijke betrokkenheid en creativiteit. Sessies vinden vaak buiten de klaslokalen plaats. Aldo: “We experimenteren met een opzet die 180 graden anders is dan het traditionele onderwijs. Het gaat om de kracht die elke student meebrengt. Waar we dat al eerder in de honours-programma’s deden, zoeken we nu steeds meer het reguliere onderwijs op. En het werkt. We zien dat het leidt tot blije en geïnspireerde studenten, tot impactvolle leerervaringen en mooie samenwerkingen met bedrijven en instellingen Het schuurt nu tegen het bestaande systeem. Dat is spannend, maar onze insteek is: we zijn hier niet om iets te doen wat we al deden, maar om te kijken of het beter en anders kan. De transities die nodig zijn in de economie en de ecologie zijn urgent. En het onderwijs heeft een sleutelpositie in het creëren van een nieuw narratief voor onze regionale economie en samenleving.”

Eilandjes van verandering

Binnen en buiten Saxion zijn er ‘eilandjes van verandering’ zoals Aldo en Jan Willem ze noemen. Beiden zien ze graag dat deze eilandjes verbonden raken en een plek krijgen in het reguliere onderwijs. Mainstream worden. Het Purpose Driven Learning moet daarbij leiden tot een operationeel prototype voor het onderwijs van morgen: een niet-voorschrijvend programma, waarin studenten worden uitgedaagd om bij te dragen aan ambitieuze en duurzame doelen. Die worden onder andere beloond met micro-credentials. Een jaarlijkse cyclus zorgt voor een organisatorische paraplu. “Het programma verbetert de betrokkenheid van het talent van onze studenten bij de problemen in de echte wereld,” aldus Aldo. Zo werkt Jan Willem vanuit zijn lectoraat Brain & Technology aan de onderzoekslijn ‘SDG to IDG: how can I make this about me?’ vult hij zelf aan: “Daarbij draait het om onderzoek naar ons eigen denken in relatie tot de IDG’s. Net als de vraag: ben ik zelf? Want dat is juist een vraag die we als mensen zo vaak uit de weg gaan. Maar als we willen bouwen aan een betere wereld, zullen we ons eigen denken, onze eigen manier van leven ter discussie moeten stellen.” Aldo: “En als ik om me heen kijk, is de veranderingsbereidheid van studenten enorm. We kunnen nog heel veel van hen leren.”

Spannende zoektocht

Eilandjes van verandering dus. Aldo en Jan Willem zien ze ook bij andere hogescholen ontstaan. “Ook buiten Saxion zoeken we de verbinding, met iedereen die denkt: ‘onderwijs is een spannende zoektocht, waarbij studenten hun talent mogen inzetten en hun hart mogen volgen.' Natuurlijk is er al volop verandering, maar we kunnen nog veel verder losbreken uit de structuren die honderd jaar geleden zijn bedacht. Misschien zijn we wel de voorlopers, maar ik zou willen dat het nog veel harder gaat. Dat studenten meer ruimte krijgen om te ontdekken wie ze zijn en wat ze bij kunnen dragen aan de wereld van morgen. Dat ze minder vastzitten in een curriculum of een beeld van de maatschappij waar ze niets meer mee hebben.”

Wellbeing factory

En dus is Aldo, met Jan Willem op zoek naar die ‘integraaldenkers’ zoals hij ze noemt. “Vooral als het gaat om de houdbaarheid van het leven op deze planeet. Mensen die zeggen: wij zijn hier niet alleen om te slagen en een diploma te halen, maar vooral om met ons talent bij te dragen aan een betere wereld. Door die creatieve energie aan te spreken worden mensen gelukkig en voelen ze dat ze betekenis hebben in de maatschappij.

Er zijn allerlei docenten die dat al lang liefdevol doen, maar we zitten allemaal op eilandjes. Al die individuen willen wij verbinden in een beweging, die mainstream wordt. Onze collega Marco Farfan kwam laatst met de term ‘Wellbeing factory’. Dat is er eentje waarin wij ons helemaal kunnen vinden. Eigenlijk zegt dat alles over wat we willen worden. We blijven daar binnen Saxion met onze projecten aan werken.”

Fotografie: Arjan Middelkoop