De Saxion Kunstprijs: ‘zien wat er leeft in de maatschappij’

Kleurrijk, maar soms ook duister. Herkenbaar, maar ook vervreemdend. Het zijn zomaar wat woorden die je toe zou kunnen kennen aan het werk van de drie kunstenaars die genomineerd zijn voor de Saxion Kunstprijs 2024. Maar tegelijkertijd bekruipt je dan het gevoel dat woorden tekortschieten. Want hoe doe je dat: iets zinnigs zeggen over beeldende kunst en het belang ervan? Jurylid Mathijs Fokkema: “Ik heb vooral goed gekeken naar de kunstwerken zelf. Maar ik heb de tekst die de kunstenaars over hun kunstwerk hebben geschreven ook meegenomen. Om meer te weten te komen over de betekenis of wat er wordt overgebracht. Persoonlijk vind ik het belangrijk om kritisch na te denken; dat is dan ook iets waarin ik geïnteresseerd ben bij kunst. Wordt er out of the box gedacht?”

Als associate lector Social Work vindt Monique Engelbertink het belangrijk om het ‘maatschappelijke aspect’ mee te nemen in haar overwegingen als jurylid. Ze verduidelijkt: “De social worker is begaan met sociale rechtvaardigheid en het ondersteunen van mensen in kwetsbare posities. Als ik zie dat een kunstwerk daarbij aansluit – dat het onrecht aankaart, strijdt voor rechtvaardigheid of empathie toont voor de medemens – dan spreekt het voor mij nog meer tot de verbeelding. Dan heb je een combinatie die me ráákt.”

Kunst uit het Oosten

Een onmisbaar hulpmiddel om vrij na te kunnen denken en een maatschappijkritische blik te behouden. Eigenlijk kost het de juryleden niet eens zoveel moeite om het belang van kunst te duiden. Maar de Saxion Kunstprijs is geen vanzelfsprekendheid; het is iets waar enkele bevlogen mensen hun tijd en energie in moeten steken. “Ruben Sinkeldam is de initiatiefnemer van deze prijs,” vertelt Monique. “Het is zijn taak om kunst binnen de hogeschool te promoten. De Saxion artist in residence is ook iets wat hij heeft bedacht. Vanuit die artist in residence heeft hij de koppeling gemaakt met de Saxion Kunstprijs. Vorig jaar september is onze eerste artist in residence gestart. Zij is toen verbonden aan Social Work, en heeft de vrijheid gekregen om kunst te maken die gerelateerd is aan ons lectoraat. Haar werk is daarna geëxposeerd in een centrale ruimte naast de koffiecorner van Saxion in Enschede.”

Tessa Wiegerinck, de eerste artist in residence van Saxion, is ook een van de juryleden* van de Saxion Kunstprijs 2024. En wie zijn de genomineerde kunstenaars van dit jaar? Het blijkt te gaan om Iulia Paraipan, Sjahrzad Khodadadeh en Cristóvão de Castro Maçarico. “Het zijn allemaal kunstenaars die hun opleiding in deze regio hebben gevolgd,” zegt Mathijs. “Dat is een belangrijke voorwaarde. Zodat kunst hier beter op de kaart kan worden gezet.” Monique vult aan: “Het zijn jonge kunstenaars die hun opleiding hebben gevolgd aan ArtEZ University of the Arts. Als afgestudeerden hebben ze al deelgenomen aan een expositie, en op basis daarvan – en op basis van het netwerk van de overige juryleden – zijn er mensen voorgedragen. Ruben heeft vervolgens een lijst gemaakt van negentien kunstenaars, en daaruit konden we kiezen.”

Diversiteit

Mathijs en Monique zullen niet zomaar zijn gevraagd om zitting te nemen in de jury voor de Saxion Kunstprijs. Hoe zien ze hun eigen relatie ten opzichte van kunst? Monique geeft aan dat ze bij Social Work al bekendstond als kunstliefhebber; als iemand die het belangrijk vindt dat er binnen het sociaal domein gebruik wordt gemaakt van zogenaamde muzisch-agogische vakken, zoals drama en beeldende vorming. En Mathijs? “Ik werk nu als student-assistent bij Diversity Office,” zegt hij. “Zij zijn een soort stakeholder van de Kunstprijs, en hebben mij dit jaar gevraagd om jurylid te zijn. Vanuit Diversity Office denk ik dat het belangrijk is om dingen te laten zien die studenten aanspreken. Waardoor ze zich thuis voelen, maar ook aan het denken worden gezet.”

Wat dachten de juryleden zelf toen ze de geselecteerde kunstwerken voor het eerst mochten zien? “Er viel genoeg te kiezen,” zegt Monique. “Er was veel diversiteit: niet alleen gelet op de achtergrond van de kunstenaars, maar ook op de boodschap die ze uitdroegen. Ik vond het opvallend dat veel kunstenaars zich bezighouden met social work gerelateerde thema’s hebben; ze zien wat er leeft in de maatschappij.” Mathijs bevestigt die diversiteit: “Zeker ook als je keek naar de verschillende sóórten kunstwerken. Er zat iets bij dat met algoritmes en AI had te maken. Maar ook video’s, driedimensionale beelden… echt van alles.”

Een andere taal

We willen nog iets meer stilstaan bij het belang van kunst voor studenten en de hogeschool. “Wat ik al aangaf,” zegt Mathijs, “is dat kunst denk ik belangrijk is om studenten kritisch te laten nadenken. Maar ze moeten kunst ook gewoon ervaren… Ik wil het nog iets breder trekken. Tijdens corona is onze leeftijdsgroep meer op zoek gegaan naar kunst, waarbij je ook kan denken aan het kijken van een inspirerende serie. Iedereen wilde in die periode nog wel ‘gevoed’ worden. We moesten allemaal afstand houden en mochten niet meer naar feesten. Om de druk die daardoor ontstond te kunnen verminderen, was kunst zeker belangrijk.”

“Ik sluit me aan bij de woorden van Mathijs,” zegt Monique. “Kunst laat je op een ander niveau nadenken. Wij hebben de neiging – ook bij onze opleiding – om heel veel met taal te doen. Mondeling, maar vooral veel op schrift. Kunst is een andere taal, die meer tot je verbeelding spreekt. Of die je meteen in het hart raakt of iets doet met je emoties. Ik denk dat het heel mooi is als mensen in aanraking komen met die andere manier van communiceren.”

And the winner is…

We zijn overtuigd: de juryleden weten waar ze mee bezig zijn. Wanneer moeten ze weer in actie komen? “Op 17 september gaan we de winnaar bekendmaken,” zegt Monique. “Dan komen we weer als jury bij elkaar tijdens een expositie van bestaand werk van de genomineerden bij AMM, de Academie Mens en Maatschappij. Vervolgens krijgt de winnende kunstenaar tot eind december de tijd om het kunstwerk te maken. Dat werk zal komen te hangen of staan bij AMM, waar ons lectoraat onder valt. We krijgen daar dus permanent een nieuw kunstwerk!”

Wanneer we al bijna aan het afronden zijn, wil Mathijs graag terugkomen op het belang van kunst voor studenten. “Als student word je best nog veel gestuurd in wat je moet doen en op welke manier,” zegt hij. “Dan is kunst de andere kant van het spectrum, waarbij het echt gaat over het creatieve denken en doen. Stel dat je een kind vraagt om de allermooiste bloem te tekenen, een bloem die nog niet bestaat. Dat is heel wat anders dan zeggen: maak een rapportage en volg deze regels. Niet dat dat laatste onbelangrijk is, maar je staat als student ook vol in het leven. En daarvoor heb je hele andere vaardigheden nodig.”