Het ongemak voorbij? Saxion ontwikkelt app om in de ouderenzorg te praten over intimiteit en seksualiteit

Kan een app helpen om het taboe rond intimiteit en seksualiteit in de ouderenzorg te doorbreken? Op het eerste gezicht klinkt het misschien onwaarschijnlijk, of zelfs kort door de bocht. Alsof alles tegenwoordig met apps op te lossen is. Maar de werkelijkheid is genuanceerder en laat zien dat onderzoek van Saxion en een aantal zorgpartners wel degelijk positief kan bijdragen aan het bespreekbaar maken van seks en intimiteit. In verpleeghuizen en de thuiszorg.

Schroom

Ongemak is er volop, vertelt docent/onderzoeker Sonja van der Sluis van de onderzoeksgroep Gepersonaliseerde Zorg binnen het Saxion-lectoraat Smart Health. Als onderzoeker was ze de afgelopen twee jaar betrokken bij het RAAK-onderzoek van Saxion. “Intimiteit en seksualiteit zijn belangrijk in een mensenleven. Dat heeft de praktijk ons in de coronatijd  extra duidelijk gemaakt. Voor ouderen geldt dat net zo goed. Maar in de zorg is veel schroom of onzekerheid om over het onderwerp in gesprek te gaan. Van beide kanten: vanuit de ouderen zelf, maar zeker ook vanuit zorgverleners. Ik ben binnen de Academie Gezondheidszorg ook docent bij de opleiding Verpleegkunde en we nemen studenten vanaf dag één mee in het thema. Ook in het gedachtengoed rond Positieve Gezondheid neemt het onderwerp nu een belangrijke plek in. En toch kan het beter. Zeker als we kijken naar de aarzeling of weerstand die ook veel verpleegkundigen hebben om met hun cliënt over intimiteit en seksualiteit te praten. In het zorgdossier wordt maar al te vaak genoteerd dat het onderwerp niet van toepassing is. Of dat er aangenomen wordt dat de cliënt geen behoefte heeft aan seksualiteit.”

Persoonlijke benadering

“De oorspronkelijke insteek van het onderzoek was om een nieuw hulpmiddel te ontwikkelen waarmee zorgverleners met cliënten over het onderwerp in gesprek kunnen,” vertelt Jos Thalen, associate-lector Industrial Design bij Saxion. “Maar uit een inventarisatie van alle hulpmiddelen die binnen de zorg in Nederland al beschikbaar zijn, concludeerden we dat er iets anders nodig was. Verpleegkundigen kunnen nu al gebruik maken van e-learnings, kennisclips, spellen, fotokaarten en iets als een sekskoffer, om met cliënten het gesprek aan te gaan. Maar professionals weten ofwel de weg naar die middelen niet te vinden, of ze voelen zich er niet bij thuis. Dus draaide het uiteindelijk om de vraag: hoe kunnen we zorgverleners en cliënten gebruik laten maken van precies dat hulpmiddel dat bij hen past? Wat voor de één werkt, kan voor een ander totaal ongeschikt zijn. Het vraagt om een andere, meer persoonlijke benadering: wie ben jij als cliënt of zorgverlener en wat heb jij nodig om op een ontspannen manier over intimiteit en seksualiteit te kunnen praten?”

Van introvert naar extravert

Naast het inventariseren van de beschikbare hulpmiddelen in de zorg richtte het onderzoek zich op het ontwerp van vier cliënt-persona’s en vier zorgverleners-persona’s, vertelt Sonja: “Globaal kun je zeggen dat deze profielen voor beide doelgroepen een verloop kennen van gesloten naar open persoonlijkheden. Je hebt introverte ouderen en zorgverleners, maar ook extraverte ouderen en zorgverleners. En er is natuurlijk een middengebied.” De profielen werden samengesteld op basis van een groot aantal interviews, zowel met ouderen als zorgverleners. Daarna werden ze teruggekoppeld met de praktijk. Tijdens het hele proces waren Saxion-studenten vanuit verschillende opleidingen betrokken. Onder andere via het Smart Solutions Semester.

Koppeling met de juiste gesprekshulpmiddelen

Jos: “De vervolgvraag was: welke set aan gesprekshulpmiddelen werkt het beste bij welke cliënt en welke zorgverlener? Iedereen is uniek en het liefst bied je elk individu maatwerk om mensen te helpen kiezen hoe ze dat gesprek over intimiteit en seksualiteit aan willen gaan. Dat is niet haalbaar, maar deze persona’s geven een opstap om de juiste koppeling te leggen tussen iemands karakter en de gesprekshulpmiddelen die daar bijpassen. Een extraverte hulpverlener doet misschien graag een dansworkshop met cliënten, als opstap naar een gesprek. Maar een introverte inwoner van een verpleeghuis kijkt wellicht liever eerst zelf naar een video over een thema of een casus.”

App voor cliënten en zorgverleners

Hoe maak je op de werkvloer dan de juiste match, zodat beide partijen op een comfortabele manier het gesprek aan kunnen gaan? En hoe doe je dat bovendien op een manier die recht doet aan wie iemand is als persoon? Bijvoorbeeld door opvoeding, achtergrond, karaktereigenschappen of andere levenservaringen die van invloed kunnen zijn op iemands relatie met intimiteit en seksualiteit. “Daarbij gaat een online quiz ondersteuning bieden. Op basis van een aantal prototypes ontwikkelen we dit najaar een app die cliënten en zorgverleners kunnen doorlopen. We doen dat met onze projectpartners Panton en DialogueTrainer. De app geeft een advies over de juiste gesprekshulpmiddelen die ingezet kunnen worden,” vertelt Sonja.

Beide perspectieven

“Het unieke aan deze aanpak is dat we ons vanuit het gedachtengoed van persoonsgerichte zorg niet alleen op de cliënt richten,” aldus Jos. “Vaak beweegt de professional zich daar omheen. We zetten nu niet alleen de cliënt centraal, maar ondersteunen ook de zorgverlener. Een verpleegkundige bijvoorbeeld. De app en de onderliggende methodiek bieden ondersteuning vanuit beide perspectieven. Op een zo persoonlijk mogelijk niveau.”

Plek op de werkvloer en in het onderwijs

Dit najaar vinden een het verschijnen resultaatboekje (dat de persona’s en de methodiek toelicht) en de app de weg naar de werkvloer. In eerste instantie naar de zorginstellingen die partner waren in het onderzoek, maar zeker ook naar andere geïnteresseerde verpleeg- en thuiszorgzorgorganisaties. De app zou tevens een plek moeten krijgen in het verpleegkunde-onderwijs, aldus Sonja. Om studenten al vanuit de opleiding te laten ontdekken hoe en met welke hulpmiddelen zij straks als professional dat gesprek op de werkvloer aan willen gaan. Op een manier die bij hen past. Jos: “Ik hoop dat de app volop in het werkveld gebruikt gaat worden. Misschien gaat dat eerst met vallen en opstaan, maar het zet gebruikers wel aan het denken en het helpt het gesprek in ieder geval op gang. Ik zou het ook mooi vinden als de gedachte achter onze methodiek beklijft. Dat gebruikers snappen dat het niet gaat om het doorlopen van een quiz, maar dat ze inzien hoe belangrijk het is om bij de keuze voor een gesprekshulpmiddel eerst te weten: wie ben ik zelf, met wie praat ik en wat heb ik daarbij nodig?”

Welzijn en werkgeluk

Beide onderzoekers hopen dat deze gepersonaliseerde ondersteuning op het gebied van intimiteit en seksualiteit professionals betere handvatten geeft om keuzes te maken die bij hen passen. De werkwijze moet een positief effect hebben op het welzijn van de cliënt, maar ook op het werkgeluk van de zorgverlener. Gesprekshulpmiddelen die geforceerd van bovenaf aan professionals opgelegd worden, zullen in de praktijk niet leiden tot de gewenste gesprekken met een cliënt. Sonja: “Uiteindelijk hoop ik dat intimiteit en seksualiteit in verpleeghuizen en de thuiszorg nét zo bespreekbaar zullen worden als de vraag wat iemand vandaag wil eten of drinken. Deze app kan daar zeker aan bijdragen.”

Fotografie: Thomas Busschers