Opinie: Toegang zonder toezicht
Kinderen brengen afhankelijk van de leeftijd tussen de twee en zeven uur per dag door in hun online wereld. Maar hun digitale hangplekken worden momenteel praktisch niet gereguleerd, niet gemonitord en er vindt geen enkele correctie van negatief gedrag plaats. In tegenstelling tot de offline wereld met duidelijke, morele regels en collectieve, sociale controle ter beheersing van eigen gedrag, hebben kinderen online alle ruimte om de eigen behoeften naar hartenlust te bevredigen. Ook ten koste van anderen.
Social media en kinderen vormen een ingewikkelde combinatie. Kinderen zijn vanaf 10 jaar vaak zelfstandig actief op sociale media. Intussen wijzen verschillende onderzoeken ons erop dat kinderen en jongeren (7-21 jaar) niet gelukkiger worden van hun smartphone en sociale media gebruik. Waarom grijpen wij als samenleving dan niet in?
Vaak hebben we geen idee wat kinderen online eigenlijk allemaal doen en wat zij daarbij tegenkomen. Daarmee groeien kinderen vandaag de dag op in een digitaal moreel vacuüm. Zij moeten zelf uitzoeken wat online wel en niet wenselijk is. Sociale media platformen als TikTok (waar ouders hen ondanks de leeftijdsgrens van bijvoorbeeld 13 jaar massaal toegang toe geven), YouTube, Instagram, Snapchat en BeReal hebben onvoldoende aanleiding en capaciteit om de “geldende” huisregels te handhaven. De lessen mediawijsheid op school komen doorgaans ruim nadat kinderen online actief raken. Met alle gevolgen van dien.
Wie zorgt er voor de morele socialisatie van kinderen in de online omgeving? Die vraag willen wij ook voor cyberpesten stellen. Want dit digitale verlengstuk van traditioneel, offline pesten kan 24/7 doorgaan. Door het grote bereik kan kwetsende content online makkelijk worden verspreid en gedeeld. Een negatieve, digitale stortvloed komt online eenvoudig op gang en raakt naar schatting één op de tien kinderen in Nederland. Slachtofferschap van cyberpesten is in het moment zelf al heel pittig maar op de lange termijn kunnen slachtoffers te maken krijgen met ingrijpende gevolgen: gevoelens van angst, schoolverzuim, middelenmisbruik, slaapproblemen, psychosomatische klachten, het verheerlijken van en uiteindelijk zelfs ook overgaan tot suïcide. Daarmee lijkt de impact van cyberpesten zelfs heftiger dan de impact van het traditionele, offline pesten.
Waar zijn de ouders, leerkrachten, jongerenwerkers, politie en andere hoeders van de samenleving in het digitale leven van onze kinderen? In het offline leven en gedrag van kinderen kunnen wij sinds jaar en dag rekenen op een collectieve socialisering: let op bij het oversteken; niet stoeien; houd eens op met dat geklier! Maar we hebben nog niet de vertaalslag gemaakt naar de digitale omgeving waar kinderen zich nu uren per dag bevinden. Zonder toezicht.
Volwassenen moeten vanuit hun rollen als ouders, leerkrachten (of anderszins betrokkenen) met kinderen in gesprek gaan over online gedragsvormen, morele kwesties die daarbij spelen en de morele afwegingen die zij in hun digitale gedrag maken. De rol van de volwassene die kinderen ook online de weg helpt vinden is onmisbaar. Kinderen leggen immers niet zelfstandig de relatie tussen online gedrag en de morele regels die zij in offline contexten aangeleerd krijgen. Dit vraagt om een gezamenlijke aanpak.
Doet u met ons mee? De aanpak van cyberpesten is namelijk een gezamenlijke verantwoordelijkheid van ouders, docenten, mentoren, schoolleiding, jeugdwerk en alle volwassenen in ons land. Bij het overschrijden van huisregels zijn ook sociale mediaplatforms aan zet. Evenals de politie bij het overschrijden van de grenzen van het strafrecht. We hebben een maatschappelijke beweging nodig waarbij overheden, belangengroepen (inclusief media), onderwijs, ouders en andere volwassenen zich in een éénduidig probleembesef richten op de aanpak van cyberpesten. Dit maatschappelijke probleem - de ongeremde digitale leefwereld van kinderen waarin cyberpesten plaatsvindt - heeft een enorme impact op slachtoffers en de manier waarop wij samenleven. Dit kan niet langer genegeerd blijven.
Dr. Remco Spithoven en dr. Cathy van Tuijl redigeerden de bij Boom criminologie uitgebrachte bundel ‘Cyberpesten. Theorie over en onderzoek naar cyberpesten onder kinderen en adolescenten in Nederland’ (Spithoven & van Tuijl, red.).